________________
૫૮
કાંગડાનું ભવ્ય ઐતહિાસિક ચાતુર્માસ
] કાંગડા તીર્થ કમિટ
કાંગડા ભારતના પ્રાચીન જૈન તીર્થોમાં એક અત્યંત પ્રાચીન અને મહત્ત્વપૂર્ણ તીર્થ છે. અહીં યાત્રા કરવા માટે અનેક સ્થળેથી યાત્રાળુઓ આવે છે. કહેવાય છે કે - મ્લેચ્છ - મુસલમાનોના અત્યાચારો, આક્રમણો અને ધરતીકંપથી આ નગરને અનેક વખત નુકસાન થયું છે. ૧૯૭૮માં મૃગાવતીજીએ આ તીર્થમાં ચાતુર્માસ કર્યું અને તીર્થનો પુનરુધ્ધાર કરાવ્યો.
હિમાચલ પ્રદેશમાં પર્વતીય પ્રદેશમાં કાંગડા એક રમણીય સ્થળ છે. નગરની દક્ષિણ દિશામાં પર્વતની સુંદર ટોચઉપર એક પ્રાચીન વિશાળ કિલ્લો છે. કહેવાય છે કે, મહમદ ગજનવીએ આ કિલ્લા પર ચડાઇ કરી અહીંથી ધન - દોલત, હીરા - જવેરાત વગરે લૂંટી ગયો હતો. ધરતીકંપને કારણે હાલ એ કિલ્લો એક ખંડેરના રૂપમાં ઊભો છે. કિલ્લાની અંદર એક શ્વેતામ્બર જૈન મંદિર છે. જેમાં શ્યામ વર્ણની, રેતાળ પથ્થરની શ્રી આદિનાથ ભગવાનની પ્રાચીન વિશાળ પ્રતિમા વિદ્યમાન છે.
એ ઉપરાંત કિલ્લાની અંદર જૈન સંસ્કૃતિ અને સભ્યતાના ઘણા અવશેષ મળી આવ્યા છે. ઘણાખરાં સ્તંભો તૂટેલા છે. બાવન દોરીઓની નિશાની છે. સંભવ છે કે પ્રાચીન કાળમાં અહીં બાવન જિનાલય હતું. કિલ્લાની છત પરથી દેખાતું ચારે પાસનું પ્રકૃતિ સૌન્દર્ય મનને મુગ્ધ કરી દે એવું છે. ધ્યાન સાધના માટે આ સ્થળ ખૂબ જ સાનુકૂળ છે: કિલ્લાની અંદર જે મંદિરમાં ભગવાન આદિનાથની વિશાળ પ્રતિમાજી બિરાજમાન છે, તે મંદિર થોડા સમય પહેલાં પુરાતત્ત્વ વિભાગના અધિકારમાં હતું. જૈનોને આ પ્રાચીન તીર્થની યાત્રા, પૂજા, સેવા, ભક્તિ વગેરે લાભ હોળીના અવસર પર ફાગણ સુદ ૧૩, ૧૪, અને ૧૫ના મળતો હતો. આ દિવસોમાં મેળાનું આયોજન કરવામાં આવતું હતું લોકોની તીવ્ર ઇચ્છા હતી કે, આ પાવન તીર્થ ભક્તો માટે દર્શન અને પૂજા અર્થે સદાય ખુલ્લું રહે. મોટા મોટા નેતાઓએ આ અંગે ઘણા પ્રયત્નો કર્યાં છતાં સફળતા ન મળી.
યુગદ્દષ્ટા પંજાબકેસરી વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજ દૂરદર્શી હતા. એમને આ તીર્થના પુનરુદયનો આભાસ મળી ગયો હતો. તેઓ કાંગડા તીર્થને પંજાબનું શત્રુંજય બનાવવા ઇચ્છતા હતા. એમણે યાત્રીઓને રહેવાની સુવિધા ઊભી કરવા લાલા મકનલાલ પ્યારાલાલ અને ગુજરાવાલાને આ પ્રદેશમાં જમીન ખરીદવા માટે પ્રેરણાઆપી. ગુરુ મહારાજની ઇચ્છાને પૂર્ણ કરવા આર્યા મહત્તરા મૃગાવતીજીએ ૧૯૭૮માં કાંગડામાં ચાતુર્માસ કરવાનો સંકલ્પ કર્યો. અહીં ચાતુર્માસ કરવા પાછળ એમની એવી ભાવના પણ હતી કે, અહીં શાંત, એકાન્ત, નિર્જન પ્રદેશમાંઆત્મસાધના કરી શકાય. એમણે આ વિચાર દર્શનાર્થે આવેલા ભક્તોમાંથી લાલાશાંતિસ્વરૂપ અને બાબુ રિખવદાસ સમક્ષ વ્યક્ત કર્યો. બન્ને શ્રાવકોએ એ વાતનો ઉમળકારભેર સ્વીકાર કર્યો.
પોતાના સંકલ્પ અનુસાર મૃગાવતીજીએ ૨૩ જૂન ૧૯૭૮ શુક્રવારના દિવસે પોતાની ત્રણ શિષ્યાઓ સહિત બટાલાથી વિહારનો આરંભ કર્યો. ઉનાળામાં વિહાર કરવો મુશ્કેલ હતો. લૂ ગાલ દઝાડી દે એવી હતી. ક્યારેક ક્યારેક અનરાધાર વરસાદ વરસી અવરોધ સર્જતો હતો. નાદુરસ્ત તબિયત, છતાં મૃગાવતીજી દૃઢ સંકલ્પથી આગળ વધી રહ્યાં હતાં. હિમાચલ પ્રદેશની સીમામાં પ્રવેશ કરતાં જ આકાશને આંબવા ઊભાં હોય એવા ઉત્તુંગ શિખરો દેખાયાં. ચારે બાજુ લીલીછમ વનરાજિ, ઝરણાંઓની કલધ્વનિ અને નદીઓની નિર્મળ ધારાઓએ મનને મોહિત કરી દીધું. પ્રકૃતિનાં સુંદર દૃશ્યોને જોતાં જોતાં તેઓ ૭મી જુલાઇના રોજ નવા કાંગડા પહોંચ્યાં.
મહત્તરા શ્રી મંગાવતીથીજી
