________________
૭૨
વિશ્વવાત્સલ્યમૂર્તિ મૃગાવતીજી
શાંતિલાલ વનમાળી શેઠ
વીતરાગતા એક મહાન આદર્શ છે અને વાત્સલ્ય એનું પ્રગટ રૂપ છે. મહત્તરા મૃગાવતીજીનો આદર્શ વીતરાગતાને જીવનમાં પ્રગટ કરવાનો હતો અને એ સાધ્યની સિદ્ધિ માટે એમણે જૈન શિક્ષણ અને દીક્ષા અંગીકાર કર્યાં હતાં. પ્રારંભમાં સાધારણ ‘જન’માંથી જ્ઞાન અને ચિરત્રની બે માત્રા અપનાવી 'જૈન'ત્વ પ્રાપ્ત કર્યું. જૈન દીક્ષા ધારણ કરી અહિંસા અને અનેકાન્તના સમન્વય રૂપ વાત્સલ્યમય જીવન બનાવી વીતરાગતાની સાધ્યસિદ્ધિ માટે તેઓ લાગી ગયાં અને જીવનભર ઝુઝતાં રહ્યાં.
એમણે જૈન દીક્ષા અંગીકાર કરી હતી. જૈન સંપ્રદાયમાં શિક્ષિત અને દીક્ષિત થવા છતાં મહત્તરાજી સાંપ્રદાયિકતા સુધી અટકી ન ગયાં. એમના જીવનમાં સમભાવવૃતિ પ્રબળ હોવાથી સંપ્રદાય, મત, પંથના વ્યામોહથી તેઓ વિરકત હતાં. એ જ એમના જીવનની વિશિષ્ટતા હતી અને એ જ એમની પ્રતિભા હતી, પ્રતિષ્ઠા હતી.
પૂજય મૃગાવતીજી મહારાજ વાસ્તવમાં મહત્તરા હતાં. મહાનથી પણ મહાન હતાં. મહત્તરા યાકિની મહારાજે વીતરાગતાના આચારવિચાર દ્વારા આચાર્યવર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિ જેવા દિગ્ગજ વિદ્વાનને પોતાના ધર્મપુત્ર બનાવ્યા હતા. આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ પણ પોતાને મહત્તરા યાકિનીસૂનુ કહેવડાવવામાં ગૌરવ અનુભવતા હતા.તે જ પ્રમાણે મૃગાવતીજી મહારાજે પણ વીતરાગવૃત્તિ અને સમભાવવૃત્તિના આચાર- વિચાર અને પ્રચાર દ્વારા દેશના પ્રત્યેક પ્રાંતમાં વિહારયાત્રા કરી જૈન–અજૈન લાખો લોકોને પોતાના વિશ્વવાત્સલ્યના નિષ્કપટ વ્યવહારથી વિશાળ ધર્મની પ્રતીતિ કરાવી હતી.
એમણે પોતાના જીવનકાળમાં જે જે ધાર્મિક કાર્યો કરાવ્યાં અને ધર્મસ્થાનોની નિર્મિત કરાવી તે બધાં એમની ધર્મકીર્તિનાં જીવંત સ્મારકો છે. વલ્લભ સ્મારક અને ભો. લ. પ્રાચ્યવિદ્યા પ્રતિષ્ઠાન એમના અંતિમ જીવનમાં સર્વોચ્ચ ધર્મશિખરના કળશ રૂપે સિદ્ધ થશે એમાં શંકા નથી. આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિએ વીતરાગતાનો ઉદ્ઘોષ કરતાં કહ્યું છે કે, ‘શ્વેતામ્બરત્વ કે દિગમ્બરત્વમાં મુકિત નથી, પરંતુ કષાયમુકિત અર્થાત્ વીતરાગતામાં જ વાસ્તવિક મુકિત છે.’
આ વીતરાગમૂલક માર્ગ ને જ મહત્તરાજીએ જીવનમાં મૂર્તરૂપ આપ્યું અને જીવનપર્યંત એમણે વાત્સલ્યપૂર્ણ
વ્યવહાર વડે વીતરાગતાનો જ પ્રચાર પ્રસાર કર્યો.
વિશ્વવાત્સલ્ય દ્વારા વીતરાગતાને પ્રગટ કરવી એ એમનો જીવનસંદેશ હતો. આ વિશ્વશાંતિ અને વિશ્વમૈત્રીના જીવનસંદેશને આપણે સૌ જીવનમાં ઉતારવાનો પ્રયત્ન કરીએ, એ જ વીતરાગતની સાધિકા વિશ્વવાત્સલ્યમૂર્તિ મહત્તરા મૃગાવતીજીને સાચી શ્રદ્ધાંજલિ હશે.
મહત્તરા શ્રી મૃગાવતીશ્રીજી
