________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.१० सू.१४० संसारा संसार सं० जीवनिरूपणम् १३३१ अनादिको वा सपर्यवसितः तत्र यो जीवः कदाचिदपि मोक्ष न प्राप्स्यति अभव्यत्वात्-तथाविध कारणत्वाद्वासौऽनाधपर्यवसितः, यस्तु-सिद्धि प्राप्तः सोऽनादिसपर्यवसितः, तदयमर्थः-सोऽनादिकालादेव संसारे विद्यते तथाऽनादिकालं यावस्थास्यति संसार एव न तु जातु कदाचिदपि मुक्तो भविष्यति सोऽनाथपर्यवसितः यस्त्वनादिकालात् संसारप्रवाहे तिष्ठन् अन्ततो भववन्धनं समुच्छिचसिद्धि प्राप्स्यति सोऽनादि सपर्यवासित इति । ' ____ अथा सिद्धाऽसिद्धयोरन्तरम्-'सिद्धस्स णं भते ! केवइयं कालं अंतरं होई' सिद्धस्य खलु भदन्त ! कियन्तं कालमन्तरं भवति ? 'गोयमा ! साइयस्स अपजवसियस्स पत्थि अंतरं' गौतम | सादिकस्याऽपर्यवसितस्य नास्त्यन्तरम् । भसिद्ध इनमें प्रथम विकल्प में उन जीव को ग्रहण किया गया है जो कदाचिदपि भी मुक्ति को प्राप्त नहीं कर सकता है ऐसे जीव को अभव्य कहा गया है क्योंकि इस जीव के मुक्ति के कारणों का प्रादुर्भाव नहीं हो सकता है जो अनादि से मिथ्यात्ववासित होता हुओ भी शास्त्र गुरु आदि के उपदेश से मिथ्यात्व का वमन कर सम्यग्दर्शन रूप कारणों की प्राप्ति से मुक्ति मार्ग का पथिक बन जाता है और मुक्ति को प्राप्त कर लिया करता है ऐसा जीव द्वितीय विकल्प कोटि में गृहीत हुआ है। - अब खूत्रकार सिद्ध और असिद्ध के अन्तर का कथन करते हैं'सिद्धस्तर्ण भंते ! केवइयं कालं अंतरं होइ' हे भदन्त ! सिद्ध जीव का अन्तर कितने काल का कहा गया है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-हे गौतम ! 'साइयस्स अपज्जवसियस्स नत्थि अंतरं' हे गौतम ! जो जीव सादि अपर्यवसित है उसके अन्तर नहीं होता है क्योंकि કોઈ પણ સમયે મુક્તિ મેળવી શક્તા નથી. એવા એને અભવ્ય કહેવામાં આવેલા છે કેમકે–આ જીવની મુક્તિના કારણેને પ્રાદુર્ભાવ થઈ શકતું નથી કે જે અનાદિથી મિથ્યાત્વથી યુક્ત હોવા છતાં પણ શાસ્ત્ર ગુરૂ વિગેરેના ઉપદેશથી મિથ્યાત્વનું સમ્યક્ દર્શન રૂપ કારણેની પ્રાપ્તિથી મુક્તિ માર્ગના પથિક બની જાય છે. અને મુક્તિ પ્રાપ્ત કરી લે છે. એવા છે ને બીજી વિ. ક૫ની કટિમાં ગ્રહણ કરેલા છે.
હવે સિદ્ધ અને અસિદ્ધોના અંતરનું કથન કરવામાં આવેલ છે 'सिद्धरस ण भंते । केवइय कालं अंतरं होई' भगवन् सिद्ध योनु मत२ કેટલા કાળનું કહેવામાં આવેલ છે? પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુત્રી કહે છે કે र गौतम! 'साइयस्स अपज्जवसियस नत्यि अंतरं' 3 गौतम! 2 साल
