________________
૩. સંસાર ભાવના
જૂ ક ક # # # $ % સુદ ( @ ગ્રંથકારે સંસારને ભયાનક ઘનઘોર વન કહ્યું છે. તે વન લાભના દાવાનળથી ભડકે બળે છે. વળી જીવ તેમાં તૃષ્ણા, મમત્વ, અહંના લાકડા હોમે જાય છે. આથી તે દાવાનળ બૂઝાતો નથી. છતાં આશ્ચર્ય કે જીવો તપ્ત થવા છતાં એ દાવાનળમાં આરામથી જીવે છે.
વળી સંસારને સમુદ્રની ઉપમા આપવામાં આવી છે. ગમે તેટલી સરિતાઓ ઠલવાય તો પણ સમુદ્ર ધરાતો નથી. તેમ જીવને ગમે તેટલા ભોગો મળે તે ધરાતો નથી. નિત નવું માંગ્યા જ કરે છે.
સંસારને અંધકારની ઉપમા આપવામાં આવી છે. ભલેને રોજ સૂર્ય ઉગે પણ ઘૂવડ જેવા જીવને કંઈ પ્રકાશ મળતો નથી. તેમ માનવને કયારેક ધર્મના સાધનો મળે પણ તે અજ્ઞાનના અંધકારમાં એ સાધનો જોઈ શકતો નથી, તેથી આત્મહિત કરી શકતો નથી.
સંસાર ભાવના એટલે સંસારને ભાવવાનો-ગમાડવાનો નથી. તેની ભયંકરતા જોઈને સંસારથી મુક્ત થવાનું માનવદેહે કર્તવ્ય છે. રોજ સવાર પડે પ્રાણી જાગૃત થાય છે છતાં મોહનિદ્રાથી ઘેરાયેલો તે સદા ઉંઘતો જ હોય છે. તેણે આસવના દ્વાર સદા ખુલ્લા જ રાખ્યા છે. જેના દ્વારા તે કર્મજાળમાં ફસાતો જ રહે છે.
સંસારરૂપી રણમાં ગ્રીષ્મઋતુરૂપી આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિમાં ઘેરાયેલા જીવની ધર્મના જળ વગર તૃષા કેવી રીતે છીપે ? ધર્મરૂપી શીતળ જળની પ્રાપ્તિ કયાંથી થાય?
સંસાર મૃગજળ-ઝાંઝવાના નીર જેવો છે. મૃગને તો એક જ મૃગજળ હોય છે, પણ માનવને કેટલા મૃગજળ? ધન, માલ, ઘર, યશ, પરિવાર, વસ્ત્ર, અલંકાર, આવા તો કેટલાયે મૃગજળ કે જેની પાછળ તે દોડયા જ કરે છે. ઝાંઝવાના નીરથી તૃષ્ણા છીપાતી નથી તેમ ભૌતિક પદાર્થોની તૃષ્ણા છીપાતી નથી. આ વૈજ્ઞાનિક યુગમાં વાસનાને ઉત્તેજિત કરે તેવા નિત નવા સાધનો પ્રસાર પામે અને માનવ તે મેળવવા દોડે, કયાં અટકવું તેની તેને ખબર નથી. - મિથ્યાત્વ-દર્શનમોહ અને કષાયના પરિણામથી સ્વદોષે જ જીવ સંસારમાં જન્મમરણ કરી અનેક દેહ ધારણ કરે છે તે જ સંસાર છે. એક વિચાર કે તૃષ્ણાથી વળી નવા પર્યાયોમાં જવું તે સંસાર છે. એમ સંસાર સરતો રહે છે. ચિંતનયાત્રા
સંસાર ભાવના
૨૫ For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
