________________
ઓઘદૃષ્ટિવાળા જીવને યોગમાર્ગનો બોધ નથી, રૂચિ નથી, સુખ દુઃખરૂપ છે તે સમજણ નથી. એટલે ધર્મારાધન કરે છે પરંતુ હેય-ઉપાદેયનું જ્ઞાન ન હોવાથી તે તે અનુષ્ઠાનોને ધર્મરૂપ માની લે છે. તેમાં પોતાની પાત્રતા પ્રમાણે શુભભાવ વડે પુણ્ય ઉપાર્જન સુધી પહોંચે છે પરંતુ મોક્ષનો દ્વેષ, અરૂચિ, સાંસારિક રાગ, જેવા કારણોથી શુદ્ધધર્મ પામતા નથી. આવી
ઓઘદૃષ્ટિના ધર્મથી યોગમાર્ગના ધર્મને જુદો સમજાવવા ગ્રંથકારે યોગદષ્ટિનું નિરૂપણ કર્યું છે. તે પાત્રજીવો માટે આત્મકલ્યાણરૂપ છે. યોગની વિશેષતા :
“મોક્ષણ યોજના યોગઃ” આત્માને મોક્ષની સાથે જોડી આપે એવો ધર્મપરિણામ તે યોગ કહેવાય છે.
આત્માના આધ્યાત્મિક વિકાસક્રમને યોગ કહેવાય.
આત્મામાં સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગુજ્ઞાન અને સમ્યગુચારિત્રનું અભેદ પરિણમન તે યોગ છે, જે મોક્ષનું અનંતર કારણ છે. નિશ્ચયથી મોક્ષ છે. જીવનની પરિપૂર્ણ વિકસિત અવસ્થા છે.
પોતાની આત્મશક્તિને પ્રગટ કરી શુદ્ધ પરિણામો સાથે આત્માને જોડે તે યોગ કહેવાય છે.
આત્માને આત્મા પ્રત્યે લઈ જનારા આત્મભાવોની પૂર્ણતાને યોગની ચરમ સ્થિતિ કહે છે.
જીવને સંસારી-પદ્ગલિક સુખાદિના ભાવોથી મુક્ત કરાવે અને મોક્ષના-મુક્તિના ભાવ સાથે સંયુક્ત કરાવે તે યોગ.
બોધ-દષ્ટિ, ચિત્તની સ્થિતિને નિર્મળ કરનાર યોગ છે જે સાધક આત્માને અંતિમ મંઝિલ સુધી પહોંચાડે છે.
સહજ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ પ્રત્યેનો પુરૂષાર્થ તે યોગ છે. આત્માના ગુણોનો આવિર્ભાવ તે યોગ છે. તપ પણ યોગ છે. તપ દ્વારા થતી નિઝરણા તે યોગ છે. જે મન આત્મામાં લીન અને અમૂઢ (કુશળ) છે તે યોગ છે. આત્મા અને મોક્ષનો સંબંધ સમાધિથી થાય છે માટે સમાધિયોગ છે.
સમ્યગુદર્શનથી શ્રદ્ધાવાન અને સંપન્ન છે તે યોગનો અધિકારી છે. સમ્યગુદર્શન, સમ્યગુજ્ઞાન અને સમ્યગુચારિત્ર આ ત્રણેનું અભેદ પરિણામ એ ચેતનાની પરિપૂર્ણ અવસ્થારૂપ યોગ છે. નિશ્ચયદષ્ટિએ યોગનું આવું અનુપમ સ્વરૂપ છે.
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
૧૯૩ For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
