________________
1 પ. સ્થિરાદેષ્ટિ ને
સ્થિરાદષ્ટિવાળા જીવો સમક્તિધારી હોવાથી હેય ઉપાદેયનો વિવેક એકધારાએ ટકે છે, તેવી સ્થિરતાને અનુલક્ષીને આ દૃષ્ટિનું નામ “સ્થિરા' યથાનામ ઉચિત છે. અર્થાત્ આ દૃષ્ટિમાં બોધ સ્થિર રહેનારો, સૂક્ષ્મબોધથી યુક્ત હોય છે.
(૧) બોધ-રત્નના પ્રકાશ જેવો નિત્ય (૨) બ્રાન્તિ દોષક્ષય (3) ગુણપ્રાપ્તિ-તત્ત્વ સુમબોધ (૪) પાંચમું યોગાંગ-પ્રત્યાહાર
બોધ : અનાદિકાળની ગ્રંથિ ભેદાયા પછી આ દૃષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી તેનો બોધ રત્નની પ્રભા જેવો છે. દીપ્રાદેષ્ટિનો બોધ દીપક સમાન હતો ત્યારે તે બોધ દ્વારા જીવ સૂક્ષ્મ દોષોને જાણી શકતો ન હતો. દીપક જેમ પવનમાં કંપાયમાન થાય તેમ આ દૃષ્ટિમાં જીવ ચલાયમાન થતો હતો. અને દીપક વંટોળમાં બુઝાઈ જાય તેમ દીપ્રાદેષ્ટિવાળાનો બોધ મિથ્યાત્વના ઉદયમાં કે રાગદ્વેષરૂપી પ્રસંગોના વંટોળમાં બુઝાઈ જતો હતો. આ દૃષ્ટિમાં મિથ્યાત્વનો અંધકાર દૂર થયો છે. સમ્યકત્વ પ્રગટ થયું છે. તેથી સ્થિરાદેષ્ટિનો બોધ પ્રાયે અપ્રતિપાતી (પતન રહિત) છે. હજી અપૂર્ણદશા છે, તેથી પૂર્વકર્મબદ્ધ ઉદય થાય ત્યારે પરિણામ સંકિલષ્ટ થાય છે. છતાં વિવેકની જાગૃતિને કારણે જીવોને તે અનંત સંસારનું કારણ થાય તેવા પરિણામ થતા નથી.
સ્થિરાદષ્ટિનો બોધ (૧) અપ્રતિપાતી (ર) પ્રવર્ધમાન (૩) નિરપાયપરંપરિતાપથી વર્જિત છે.
અપ્રતિપાતી આ સમ્યકત્વ ક્ષયોપશમભાવવાળું હોય તો પ્રતિપાત થઈ જીવ પહેલા ગુણસ્થાનકે આવે છે. તેનું કારણ એ છે કે પૂર્વકાળે મિથ્યાત્વની હાજરીમાં બાંધેલા કર્મનો ઉદય થવાથી પડે છે. અહીં જે અપ્રતિપાતી કહ્યો છે તે સમ્યકત્વની હાજરીમાં બાંધેલા કોઈ કર્મથી પડતો નથી. વર્તમાનમાં અનંતાનુબંધી જેવા સંકિલષ્ટ કષાયો ન હોવાથી તે એવા પાપકર્મો બાંધતો નથી કે ભવિષ્યના ઉદયમાં ધર્માતરાય કરે, અત્રે અપ્રતિપાતનો અર્થ એ છે.
હજી મોહનીયકર્મના અન્ય કષાયોનો ઉદય છે તેથી જઘન્ય પ્રકારનું વિદન આવે તેવું કર્મ બાંધે તો પણ તે સામાન્ય પુરૂષાર્થથી દૂર થાય તેવું હોય છે. તેથી અપ્રતિપાતી કહેવાય છે. આ દૃષ્ટિમાં સમ્યકત્વ અવશ્ય યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
સ્થિરાદષ્ટિ
૨૫૧ For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
