________________
ખજાનો બહાર આવે છે. ત્યારે તે જીવોના આનંદની અવધિનું કોણ વર્ણન કરી શકે ?
યોગદૃષ્ટિમાં ઉત્તરોત્તર આત્મિક ઉત્થાન-વિકાસક્રમ વૃદ્ધિ પામે છે. વૈભાવિક રૂચિનો અભાવ હોવાથી તેમનું ચિત્ત વૈરાગ્યયુક્ત હોય છે. પૌદ્ગલિક પદાર્થની આસક્તિ બે પ્રકારની કહી છે.
(૧) રૂચિરૂપ આસક્તિ : આ આસક્તિ દર્શનમોહનીયના ઉદયથી મિથ્યાર્દષ્ટિ જીવોમાં હોય છે. તેથી તેનો પ્રભાવ ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવો સુધી રહે છે. પાંચમી દૃષ્ટિવાળા જીવો સમ્યગદૃષ્ટિ છે તેથી તેનો પ્રાયે પ્રભાવ રહેતો નથી.
(૨) રતિરૂપ આસક્તિ : રતિ એટલે રાગ તે ચારિત્ર મોહનીયના ઉદયથી હોય છે. પાંચમી દૃષ્ટિવાળા જીવોમાં વિવેક હોવાથી ભોગમાં ચિ નથી હોતી પણ તિ એટલે રાગ હોય છે. કારણ અપ્રશસ્ત કષાય રહેલા છે તેથી મોહનીયજન્ય આનંદ આવે છે પણ તેમાં રૂચિ (રસ) નથી હોતી.
છઠ્ઠી કાન્તાદૃષ્ટિવાળા જીવોને પૌદ્ગલિક કે વૈભાવિક પ્રવૃત્તિમાં રૂચિરૂપ કે રિતરૂપ એકે આસક્તિ હોતી નથી. અર્થાત્ મોહનીયજન્ય રતિ હોતી નથી. શાતાવેદનીયજન્ય રતિ (રાગ) તો હોય છે. જેમકે ગરમીના દિવસોમાં તૃષા લાગી હોય અને શીતળજળ પીવા મળે તો શરીરમાં શાતાનું સુખ લાગે છે. પણ તેમાં મોહ કે રાગ નથી અને તેવો યોગ ન મળે તો દ્વેષ નથી. તે પ્રમાણે ઈન્દ્રિયોના વિષયમાં ઈષ્ટાનિષ્ટ સંયોગ વિયોગમાં રાગ દ્વેષ કરતા નથી.
ન
આ દૃષ્ટિમાં બોધની સૂક્ષ્મતા અને શુદ્ધતા વિશેષ છે. વળી અન્યમુદ્ દોષક્ષયથી હાસ્ય, રતિ, અતિ, ભય, શોક, દુર્ગંછા આવા બધા દોષોનો અભાવ સમજવો. આવા અશુભ પરિણામનો અભાવ તે કાન્તાદૃષ્ટિમાં યોગની નિર્મળતા છે. તેથી વિષયો મળવા છતાં ચિત્તમાં સુખ-હર્ષ થવો, રતિ એટલે તૃપ્તિ થવી, કે આશ્ચર્ય થવું કે અહો ! આ વિષયો આટલા સુંદર છે ! તેવું કુતૂહલ થતું નથી. મરણાંત કષ્ટ આવે ભયથી વિવેક ચૂકી જતા નથી. પ્રતિકૂળતામાં દુર્ગંછા કે તિરસ્કારના ભાવ થતા નથી. આવી જાગૃતિ તત્ત્વના બોધ-ચિંતનનું, મીમાંસાનું પરિણામ છે.
અહો ! જીવના આત્મિક પરિણામમાં કેવા અદ્ભૂત ભાવો ભર્યા છે. આનંદનો જાણે મહાસ્ત્રોત વહેતો થાય છે. જીવ તેમાં તરબોળ થઈ
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
Jain Education International
૨૬૯
For Private & Personal Use Only
કાન્તાદષ્ટિ www.jainelibrary.org
