________________
સુધી આંશિક વેરાગ્ય, રૂચિપૂર્વકનું તત્ત્વ શ્રવણ, દેવગુરુભક્તિ શાસ્ત્રના આદરયુક્ત શુભભાવોની ધારા છતાં મિથ્યાત્વરૂપ ભ્રાંતિ ટળતી નથી. જો કોઈ પણ પ્રકારે અજાગૃત રહ્યો તો સેવેલો વેરાગ્ય, તત્ત્વશ્રવણ આદિનું શીર્ષાસન થઈ જાય છે.
મિથ્યાત્વરૂપી ભ્રાંતિને તોડવા આત્મજ્ઞાન જ ઉપાય છે તે માટે સંતસમાગમ અને સશાસ્ત્રનો યોગ જરૂરી છે. જેના નિમિત્તે સૂક્ષ્મબોધની પ્રાપ્તિ થાય છે. ગ્રંથકાર સૂક્ષ્મબોધની વ્યાખ્યા કરતાં કહે છે આ લોમાં સમ્યક્ષણે શાસ્ત્રાનુસારી ભેદો વડે વેધસંવેધપદના પ્રભાવથી તત્ત્વનો યથાર્થ નિર્ણય થાય તે સૂમબોધ છે. ચોથી દષ્ટિમાં સ્કૂલ બોધ છે. પરંતુ પાંચમી દૃષ્ટિમાં સૂક્ષ્મબોધનો પ્રારંભ થાય છે તેની ભૂમિકા આગળ જણાવવા અત્રે નિરૂપણ કર્યું છે.
જે દેહને જ આત્મા માને છે તેથી દેહના સુખ માટે નિરંતર પ્રયત્ન કરે છે. જેમ ખસના દર્દીને ખણવામાં આનંદ આવે છે. તે માટે એક નાની સરખી સળી મેળવીને સુખ માને છે. વાંસની ભારી લઈ જતા માણસને જોઈને તેને લાગે છે કે આ માણસ કેવો સુખી છે, તેની પાસે સળીનો મોટો જથ્થો છે. ખણવાનું કેવું સુખ છે. આવી ભ્રાંતિને કારણે તેને ખસનું ઔષધ કરવાનું પણ ગમતું નથી. ખંજવાળવાથી દુઃખને સહન કરે છે પણ તેમાં પાછો સુખ માને છે. સંસારી જીવોને આવો ભયંકર ભ્રાંતિનો દોષ હોય છે. આધ્યાત્મિક સુખને સુખ માનતા નથી, અને પૌદ્ગલિક પદાર્થો ભોગવવામાં સુખ માને છે. જે વડે કર્મ બંધાય છે તે જાણતો ન હોવાથી ભ્રાંત થઈને ચાર ગતિમાં ભટકે છે. દર્શનમોહને કારણે તે દેહ અને જીવને જુદા જાણતો નથી તેથી હય, જોય કે ઉપાદેય શું છે તે વિવેક પણ તે કરી શકતો નથી. સૂક્ષ્મબોધનું તાત્પર્ય = ભવસમૂહનો વિસ્તાર
તત્ત્વના યથાર્થ નિર્ણયમાં, શ્રદ્ધામાં સૂક્ષ્મબોધ છે. તેનું સામર્થ્ય જણાવતાં શાસ્ત્રકાર કહે છે કે આ સૂક્ષ્મબોધ સંસાર સાગર પાર કરવામાં જહાજ સમાન છે. જહાજમાં જેમ કિનારો દેખાય તેમ આ જીવને હવે સંસાર પાર કરવાનો સમય નજીક છે. અનંત પુલ પરાવર્તકાળ હવે સંક્ષેપ થઈ અર્ધપુદ્ગલપરાવર્ત બાકી રહે છે. જેમ જૂનાગઢ જેવા તીર્થની યાત્રા કરો અને છેલ્લે ચાર પાંચ પગથીયા બાકી રહે તેમ જીવ સમીપવર્તી થાય છે. અર્થાત્ આ જીવ હવે લોકોત્તરમાર્ગને અનુસરતો હોવાથી તે સુક્ષ્મબોધને કારણે ભવસમુદ્રને પાર કરનારો થાય છે. જીવને જયારે ભવથી મુક્ત થવાનો અર્ધપુદ્ગલપરાવર્ત કાળ રહે છે ત્યારે આવો સૂક્ષ્મબોધ યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
દીપ્રાદેષ્ટિ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
