________________
જીવની સુગતિ કે દુર્ગતિનું કારણ બને છે. દ્રવ્ય લશ્યાનું નિમિત્ત પામી જીવમાં થતાં પરિણામ તે ભાવ લેશ્યા.
શ્રી મલયગિરિજીએ વધુ સ્પષ્ટતા કરી કે મનાદિ યોગ હોય ત્યાં સુધી લેશ્યા હોય જ. વેશ્યા ઘાતી કે અઘાતી કર્મ નિમિત્તક નથી. તેરમા ગુણસ્થાનકે ઘાતી કર્મો નથી છતાં યોગ જનિત લેશ્યા છે. ચૌદમાં ગુણ સ્થાને અઘાતી કર્મ છે છતાં લેણ્યા નથી. એટલે યોગને આશ્રયી દ્રવ્ય લેગ્યા માનવી જોઈએ.
મનોયોગના સહયોગથી ઉત્પન્ન થતાં પરિણામ તે ભાવ લેશ્યા. કૃષ્ણ, નીલ આદિ વર્ણો તે દ્રવ્યલેશ્યા, તેના નિમિત્તથી થતા પરિણામ છે, જે કર્મબંધનું નિર્માણ કરે છે.
કષાયોદયથી રંગાયેલી યોગ પ્રવૃત્તિ તે ભાવ વેશ્યા છે. કષાય હોય ત્યાં લેશ્યા હોય. વેશ્યા હોય પણ કષાય ન હોય (કેવળજ્ઞાન). શુભ અશુભ બંને વેશ્યાઓના પરિણામ જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત અને વધુમાં વધુ તેત્રીસ સાગરોપમ હોય છે. વળી તેમાં તરતમતા પણ હોય છે. છ લેશ્યાના પરિણામ :
પ્રથમ ત્રણ અશુભ લેશ્યા છે.
(૧) કૃષ્ણ લેશ્યા : પાંચ આસ્રવોમાં પ્રવૃત્ત, ત્રણ ગુમિઓથી અગુપ્ત, છ કાયની હિંસાથી અવિરત, તીવ્ર આરંભમાં પરિણત, ક્ષુદ્ર, સાહસિક, નિર્દય, નૃશંસ અને અજિતેન્દ્રિય જીવ કૃષ્ણ લેશ્યાવાળો જાણવો.
(૨) નીલ ગ્લેશ્યા : ઈર્ષાળુ, કદાગ્રહી, અતપસ્વી, અજ્ઞાની, માયાવી, નિર્લજ્જ, વિષયી, દ્વેષી, રસલોલુપ, આરંભી, અવિરત, ક્ષુદ્ર અને સાહસિક જીવ નીલ વેશ્યાવાળો જાણવો.
(૩) કાપોત લેશ્યા : વક્ર વચનવાળો, વિષમ આચારવાળો, કપટી, ગૂઢ, પોતાના દોષ છૂપાવનારો, પરિગ્રહી, મિથ્યાષ્ટિ, અનાર્ય, મર્મભેદી, દુષ્ટ વચન બોલનારો, ચોર મત્સર-સ્વભાવવાળો, જીવ કાપોત લેશ્યા વાળો જણાવો. દરેક લેગ્યામાં ભાવની તરતમતા હોય છે.
આ ત્રણ લેશ્યા શુભ છે.
(૪) તેજો વેશ્યા : નમ્ર, ચંચળતારહિત, નિષ્કપટ, કુતુહલરહિત, વિનીત, ઈન્દ્રિયોનું દમન કરનાર, સ્વાધ્યાયશીલ, તપસ્વી, પ્રિયધર્મા, દઢધર્મા, પાપભીરૂ, હિતૈષી જીવ તેજો વેશ્યાવાળો જાણવો.
(૫) પદ્મ લેશ્યા : જેનામાં ક્રોધ, માન, માયા, લોભ અલ્પ હોય,
પ્રશમરતિ Jain Education International
૧૨૫ કષાયો સહિત જેના દ્વારા આત્મા લેપાય તે લેગ્યા છે. For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
