________________
સર્વજ્ઞ પ્રરૂપિત તત્ત્વોનો અસ્વીકાર તે મિથ્યાત્વ છે. સ્વરૂપ પ્રત્યે દુર્લક્ષ્ય, અજ્ઞાન તે મિથ્યાત્વ છે.
મિથ્યાત્વની વ્યાખ્યા એક વાક્યથી પૂરતી થાય છે કે પરમાં સુખબુદ્ધિ કે આત્મબુદ્ધિ. તેમ વળી તેની વ્યાખ્યાના અનેક પ્રકાર છે.
એકાંતિક મિથ્યાત્વ=આત્મા શુદ્ધ જ કે નિત્ય જ છે. અથવા આત્મા અશુદ્ધ કે અનિત્ય જ છે.
સાંશયિક મિથ્યાત્વ=આત્મા, પુણ્ય પાપ વગેરે છે કે નહિ.
વૈનયિક મિથ્યાત્વ=બધા ધર્મો સરખા છે. માંસાહારીનો અને શાકાહારીનો ધર્મ તો છે ને? તેથી સરખા છે.
અભિગ્રહિક=પોતે જે માને છે તે જ સાચું.
વિપરીત જીવમાં અજીવની અને અજીવમાં જીવની માન્યતા. દેહને આત્મરૂપ માનવો અને આત્માને રાગી વગેરે માનવો.
અગૃહિત મિથ્યાત્વ=પૂર્વ જન્મથી લાવેલા વિપરિત સંસ્કાર.
ગૃહિત મિથ્યાત્વ આ જન્મમાં આત્માદિ તત્ત્વોની કે સદેવાદિમાં વિપરીત માન્યતા.
મિથ્યાત્વ અજ્ઞાનરૂપ અંધકાર છે. અતત્ત્વમાં તત્ત્વ માને છે. મિથ્યાદૃષ્ટિજીવ સત્સંગ અને આગમના યોગથી સુદૂર છે.
યદ્યપિ ભવ્યાત્મા ચરમાવર્તિમાં આવે પછી ઉત્તરો ઉત્તર વિકસિત દશામાં મિથ્યાત્વ મંદ થતું જાય છે. તેથી તે પહેલું ગુણસ્થાન કહેવાય છે. તેનો પ્રભાવ સમ્યગુદર્શનના કરણમાં અંતરકરણના અંત સમયે જાય છે. ત્યારે જીવ ઉપશમ સમ્યકત્વ પામે છે. જ્ઞાનના ભેદો :
આત્માનો મૂળગુણ જ્ઞાન સ્વરૂપ છે પરંતુ સમ્યગુદર્શન સહિતનું જ્ઞાન સમ્યગુજ્ઞાન છે. તે જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર છે.
૧. મતિજ્ઞાન ૨. શ્રુતજ્ઞાન ૩. અવધિજ્ઞાન ૪. મન:પર્યવજ્ઞાન ૫. કેવળજ્ઞાન.
૧. મતિજ્ઞાન : આભિનિબોધિકજ્ઞાન (અર્વાભિમુખ નિયતબોધ) મન અને ઈન્દ્રિયો દ્વારા થતા જ્ઞાન વ્યાપાર (પ્રવૃત્તિ) તે મતિજ્ઞાન. સ્મૃતિ, ધારણા, જાતિસ્મરણ તે મતિજ્ઞાનના પ્રકાર છે.
૨. શ્રુતજ્ઞાન : શબ્દાર્થ કે ભાષાના અવલંબનથી થતો બોધ તે શ્રુતજ્ઞાન છે. શ્રુતજ્ઞાનમાં ઈન્દ્રિયોની અપેક્ષા હોવાથી તે મતિજ્ઞાન સહિત પ્રશમરતિ
૧૬૨ સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
