________________
એમ આ દર્શન સપ્તકનો ઉપશમ, ક્ષયોપશમ કે ક્ષય થવો તે મુખ્ય હેતુ છે. તે નિસર્ગ (સ્વાભાવિક) અને અધિગમ-નિમિત્તથી એમ બે પ્રકારે છે.
નિસર્ગ-પરિણામ, સ્વાભાવિક, અપરોપદેશ, પર્યાયવાચી શબ્દો છે. અધિગમ-આગમ નિમિત્ત, શ્રવણ, શિક્ષા, ઉપદેશ વગેરે છે.
દર્શન સપ્તકના ઉપશમથી ઓપશમિક સમ્યગુદર્શન છે. દર્શન સપ્તકના ક્ષયોપશમથી ક્ષાયોપશમકિ સમ્યગુદર્શન છે. દર્શન સપ્તકના ક્ષયથી ક્ષાયિક સમ્યત્વ છે.
સાસ્વાદન : ઉપશમ સમ્યકત્વથી પાછા વળતા આ સમક્તિ હોય છે. વેદક-ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પહેલાના સમયે વેદક સમક્તિ હોય છે.
સમ્યગુદર્શન, સમ્યગુજ્ઞાન અને સમ્યગુચારિત્ર ત્રણે સમૂહરૂપ જ મોક્ષના સાધન છે. કોઈ એક સાધન વડે મોક્ષ માર્ગ નથી. ત્રણે સાધન આત્મશુદ્ધિના છે. યદ્યપિ સમ્યગુદર્શન અને સમ્યગૂજ્ઞાન પ્રગટે ત્યારે સમ્યફચારિત્રના અંશો પ્રગટે છે. જેમ જેમ કષાયરહિત પરિણામની શુદ્ધિ થાય છે, તેમ જ્ઞાન દર્શન વિશુદ્ધ થાય છે. વળી ચારિત્રની સ્થિરતા અને નિર્મળતા પૂર્ણ થતા જ્ઞાન દર્શન પણ પૂર્ણ શુદ્ધપણે પ્રગટ થાય છે.
આત્માનો આધ્યાત્મિક વિકાસ ચોથા ગુણસ્થાનકથી થાય છે. જગતના તત્ત્વનું યથાર્થ દર્શન થતાં નિશ્ચંત થાય છે. તેથી આત્માનુભૂતિ કરતો જાય છે. આંતરિક શુદ્ધિમાં આગળ વધતો પાંચમાં ગુણ સ્થાને પહોંચે છે. ત્યારે શ્રદ્ધા, જ્ઞાન સાથે આંશિક આચરણ આવે છે જે દેશવિરતિ કહેવાય છે. છઠ્ઠા ગુણ સ્થાનકે વિશેષ વિશુદ્ધિ હોવાથી ત્રણે સાધનોનો સુમેળ થાય છે. પછીના ગુણસ્થાનકે ત્રણેની વિશેષ શુદ્ધિ હોય છે. ત્રણેના અભેદ પરિણામથી આત્મા પૂર્ણ નિર્મળ થઈ પૂર્ણદશાને પ્રાપ્ત કરી સંસારથી મુક્ત થાય છે. સમક્તિ મોક્ષ પ્રાપ્તિનું સાધન છે. મિથ્યાત્વ સંસાર પરિભ્રમણનું કારણ છે. મિથ્યાત્વ :
સમતિ નવિ લહયું રે એ તો રૂલ્યો ભવમાંહિ” જીવ જ્ઞાન વગર સંસારનું પરિભ્રમણ પામ્યો છે એમ નથી. જીવ સદા જ્ઞાન સહિત જ છે. પણ એનું જ્ઞાન વિપરીત છે પરને જાણવામાં રોકાયું છે તેથી તે મિથ્યાજ્ઞાન છે. જીવ મિથ્યાત્વના યોગે પરિભ્રમણ પામ્યો છે.
મિથ્યાત્વ એટલે વિપરીત શ્રદ્ધા, તત્ત્વનો અનિર્ણય કે અશ્રદ્ધા છે.
પ્રશમરતિ Jain Education International
૧૬૧ સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
