________________
નિદ્રા જેવાં દોષોથી આવરણ થાય છે. વળી જીવને ઈન્દ્રિયો દ્વારા થતું સામાન્ય બોધરૂપ દર્શન આવરણ પામે છે.
૩. વેદનીય : જીવ સહજ રીતે સુખના અનુભવવાળો છે. તેને સુખને બદલે શરીરની શાતા અશાતારૂપ સુખ-દુઃખનો અનુભવ આ કર્મથી થાય છે.
૪. મોહનીય : જેના ઉદયમાં જીવ પરભાવમાં મૂર્છિત રહે છે, જાગતો છતાં ઉંઘતો રહે છે અને મિથ્યા માન્યતામાં ફસાય છે, ક્રોધાદિ કષાયોથી આવૃત્ત રહે છે. હાસ્ય, રતિ, અતિ, શોક, ભય, ધૃણા વેદ જેવા દોષોથી પિડાય છે. આથી આત્મના ગુણોનો ઘાત થાય છે.
૫. આયુષ્ય : દેહમાં આત્માનું રહેવું તે આ કર્મની કૃપા છે. દેહનો સંયોગ એ જન્મ અને વિયોગ તે મૃત્યુ, તે આયુષ્ય કર્મ છે.
૬. નામ : દેહની વિવિધ રચના જેવી ગતિ, જાતિ વગેરે આ કર્મને આભારી છે. તેમાં શુભ અશુભના ભેદ છે.
૭. ગોત્ર : આત્મા ઉચ્ચ કે નીચ નથી. આ કર્મના બળે તેને ઉચ્ચ કે નીચ કૂળમાં જન્મ લેવો પડે છે.
૮. અંતરાય ઃ આત્માને આત્મરૂપે જીવવા ન દે. સ્વરૂપદૃષ્ટિને આવરે, શક્તિ સામર્થ્યને અંતરાય કરે ભૌતિક રીતે ઈચ્છિત સુખોની પ્રાપ્તિ થવા ન દે. પુરૂષાર્થ ફોરવી ન શકે.
આ ઉપરાંત આઠે પ્રકૃતિના વિવિધ ભેદ છે. પરંતુ આટલું જાણે અને તેના કારણોને ત્યજી દે તો પણ જીવન સાર્થક થાય. વાસ્તવમાં આત્માની સત્તામાં, પ્રદેશમાં પરપદાર્થ જેવા કર્મોનો પ્રવેશ જ નથી. છતાં આત્મા પોતાના સ્વભાવરૂપ લક્ષ્મણરેખાની બહાર નીકળીને પરપદાર્થોને, પૌદ્ગલિક સુખોને પોતાના માનીને રાગાદિ કરે છે, એ છિદ્રનો આ કર્મપરમાણુઓ લાભ ઉઠાવીને જીવને એવો પકડે છે કે આજ સુધી અનંતકાળ જવા છતાં આપણે તેના સકંજામાંથી છૂટયા નથી અને હજી પણ આત્મજ્ઞાન રહિત જીવ છૂટી શકે તેમ નથી.
પુણ્યયોગે જો સદ્ગુરુના બોધનો અવસર મળે, દૃઢતાપૂર્વક વિનયી થઈ આત્માનો આશ્રય કરે તો આવા ભ્રમણ અને ભ્રમથી છૂટી શકે તેમ છે. કારણકે કાર્યણ પદાર્થો કરતાં જીવની શક્તિ અનંતગુણી છે. સૌ પ્રથમ મિથ્યાત્વાદિનો ત્યાગ કરી સમ્યક્ત્વને પામે તો છૂટવાનો માર્ગ મોકળો
થાય.
પ્રશમરતિ
Jain Education International
૧૧૦ કર્મબંધના બિહામણા સહાયકો તથા પ્રકારો
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
