________________
માનવી ! તમે જે કાંઈ જાણવાની ઈચ્છાથી પૂછ્યું તે અલ્પ રીતે કહ્યું છે, બાકી “કામ કામને શીખવાડે છે' એ ન્યાયે સાધના કરતાં સાધકને આત્મા જ પ્રેરણા આપતો જાય છે અને એ પ્રેરણા જ મહત્વની પ્રગતિ માટેની પગદંડી છે.
સાધકે, મને કલ્પનાતીત વિચારો ટૂંકમાં ઘણાં કહ્યાં અને એજ વાતને આપણે સૌને સમજવાની વર્તમાન સમયે ઘણી આવશ્યકતા છે. તેથી અહીં ક્રમશઃ પ્રાચીન મહાપુરુષોએ ઉપકારની દ્રષ્ટિથી પ્રરૂપેલા એકવીસ વિચારો બતાડવામાં આવશે.
મુખ્યત્વે જીવની પ્રગતિનો પંથ અવ્યવહાર રાશીમાંથી વ્યવહાર રાશીમાં પ્રવેશ કર્યા પછી શરૂ થાય છે. તેમાં ૧ થી ૬ ગુણસ્થાનક સુધી મિથ્યાત્વદશા–માર્ગાનુસારીપણું, સમક્તિ, દેશવિરતિપણું અને સર્વવિરતિપણા સુધી દ્રવ્ય પ્રવૃત્તિ ત્યજી ભાવપ્રવૃત્તિ ક્રમશઃ કરવાની છે અથવા અજ્ઞાન છોડી સમ્યગૃજ્ઞાનના સહારે ત્યાગ ભાવનાનો સમજદારીનો વિકાસ કરી આત્મહિતની પ્રવૃત્તિને અપનાવવાની છે.
આ જીવે દરેક સ્થળે દ્રવ્યમાર્ગ અપનાવ્યો છે. ત્યાંજ પોતાની પૂર્ણતા સમજી છે. પણ પૂર્ણતા માટે ભાવમાર્ગ અત્યંત જરૂરી છે. દ્રક્રિયા કાયાથી કરાય છે, જ્યારે ભાવક્રિયા કાયા ઉપરાંત મન, વચનથી થાય છે. દ્રવ્યક્રિયા કદાચ પાપ ક્ષય માટે પૂર્ણ રૂપે મદદરૂપ ન બને પણ ભાવક્રિયા અલ્પ સમયમાં અનેક ભવના પાપોનો ક્ષય કરવા માટે જીવને મદદરૂપ થઈ શકે છે. આવા પ્રસંગે માત્ર “નિકાચીત કર્મ બંધાયેલ હોવું ન જોઈએ.* અથવા સમભાવે એ ભોગવી લેવાની તૈયારી જોઈએ.
એક વાત નિશ્ચિત છે કે, ઘર્મ આત્માને ઘર્મધ્યાનમાં સ્થિર કરે છે. માત્ર સાધકની ઘર્મક્રિયા ગુણોની વૃદ્ધિ કરનારી હોવી જોઈએ. દશવૈકાલિકાદિ ગ્રંથમાં ચાર વસ્તુ દુર્લભ વર્ણવી છે. ૧. મનુષ્ય જન્મ, ૨. શ્રત (સાંભળવાની ઈચ્છા), ૩. શ્રવણ કરેલા ધર્મોપદેશ ઉપર અતૂટ શ્રદ્ધા અને ૪. સંયમાદિમાં પુરુષાર્થ. આ ચારેનો સાર એજ કે, જીવન ગુણવાન બનાવવા માટે અથવા ગુણવાન થઈ ધર્મમાં પ્રગતિ-વૃદ્ધિ કરવા માટે છે. જે આત્મા અલ્પગુણી હોય તે ક્રમશઃ પૂર્ણ ગુણી થવા ઉદ્યમ કરે અર્થાતુ પોતાના જીવનમાં આચાર, વિચાર, વર્તનમાં જે દુર્ગુણો-ઉણપો છે તેનો ત્યાગ કરે. અવગુણથી ભરેલા કર્મ પુદ્ગલોથી મલિન થયેલા આત્માને સિદ્ધિના શિખરો જો સર કરવા હોય તો એક જ ઉપાય “ગુણવાન બનતા જાઓ, ઘર્મમાં આગળ વધંતા જાઓ.’
બસ, હવે પછીના પ્રકરણો દ્વારા આ ગુરુમંત્ર-સાઘના મંત્રને સિદ્ધ કરીએ...
* શ્રીકૃષ્ણ મહારાજાનો નરકગતિનો બંધ કાયમ રહ્યો પણ સાતમી નરકના સ્થાને ત્રીજી નરકે જવું
પડ્યું. પ્રસન્નચંદ્ર ઋષિનો આયુષ્યનો બંધ થયો નહોતો તેથી તેઓ નરકના બદલે મોક્ષે ગયા.
૧૪
