________________
ગરીબને આ વ્યવહાર ન ગમ્યો. ઉત્તમફળ ખાવાનો અધિકાર સુપાત્રનો હોય. મેતાજીને ખાવાથી શું ફાયદો ? પાત્રતા વિના ફળશે નહિં. ઉપરાંત દક્ષિણાની લાલચે મેં કાંઈ ફળ આપ્યું નથી. એટલે ગરીબ મેતાજી પાસે ગયો ખરો પણ દક્ષિણા લીધા વિના ચાલ્યો ગયો.
આ ક્રમ એક નહિં અનેક દિવસ ચાલ્યો. રોજ ગરીબ આવે, ઉત્તમફળ આપે ને ચાલ્યો જાય. એમને આશા હતી કે, ઉત્તમફળની ઓળખ જ્યારે થશે ત્યારે અમીર ફળ મેતાજીને ન આપતાં પોતે જ આરોગી ધન્ય બનશે. મેતાજી તો આ ઉત્તમ ફળને આજ સુધી ફેંકી દેતો હતો.
અમીરના મનમાં કાંઈ સુધારો ન થયો. ઉત્તમફળની કાંઈજ અસર ન થઈ. અમીર, ગરીબને દક્ષિણા મેતાજી રોજ આપે છે એમ જ માનતો હતો. દક્ષિણાની લાલચે. ગરીબ ફળ લાવી આપે છે એમ સમજતો હતો. ગરીબ ઉપર દક્ષિણા અપાવી પોતે ઉપકાર કરે છે તેવું તેના મનમાં ઠસી ગયું હતું.
એક બાજુ ગરીબ અમીરને બોધ આપવા માટે દાક્ષિણ્યતાથી ફળ આપતો હતો જ્યારે અમીર દક્ષિણાના લોભમાં ગરીબ ફળ રોજે રોજ લાવે છે એમ વિચારતો હતો. અંતે એક દિવસ અમીરનો ભ્રમ ખુલ્લો થયો.
આજે ગરીબ ફળની સાથે એક વાંદરો પણ લાવ્યો હતો. જ્યાં અમીરને ફળ આપવા લાગ્યો ત્યાં વાંદરાએ ફળ ઝડપીને ખાવાનું શરૂ કર્યું. અમીર આ નાટક જોઈ એક ક્ષણ મુંઝાઈ ગયો. મેતાજી પણ આવું અઘટીત થવાથી શું કરવું તે વિચારવા લાગ્યા. ત્યાંજ ખાતાં ખાતાં વાંદરાના હાથમાંથી ફળ નીચે પડ્યું ને તેમાંથી એક અલભ્ય રત્ન છૂટું પડ્યું.
રત્નના ચળકાટથી આખું વાતાવરણ બદલાઈ ગયું. અમીરે ગરીબને પૂછ્યું કે, આ બધું શું છે ? શું આવા રત્નો રોજ તમે આપેલા ફળોમાં હતા ? આ વાંદરાને શું કામ તમે લાવ્યા ? ફળના બદલામાં તમને અપાતી દક્ષિણાથી તમને સંતોષ હતો ? અમીર અને ગરીબ વચ્ચેના વાર્તાલાપથી મેતાજી પણ મુંઝાઈ ગયા. મેં તો આ બધા ફળ નકામા તુચ્છું સમજી ગટરમાં પધરાવી દીધા. હવે શું થશે ? અમીર જો ફળ માગશે તો ?
ગરીબે અમીરને કહ્યું, પુણ્યયોગે પ્રાપ્ત થયેલા અમીરપણાને સફળ કરવા આ બધા ફળ તમને આપતો હતો. પણ, ફળમાં રહેલી ઉત્તમતાને આપ ઓળખી ન શક્યા તો મેતાજી ક્યાંથી ઓળખે ? આ ચંચળ વૃત્તિવાળા વાંદરાએ ફળની પાછળ રહેલી યોગ્યતાને ખુલ્લી કરી. આપની દક્ષિણા તો હજુ સુધી મેં લીધી નથી. માત્ર દાક્ષિણ્યતાના દ્વારા મળેલા જીવનને મળેલી અમૂલ્ય ક્ષણોને સફળ કરવાનો સંદેશ જ મને આપને આ ઉત્તમફળ દ્વારા આપવો છે.
વીતરાગ પરમાત્માની પાસે ભાવપૂજામાં દાક્ષિણ્ય એટલે પરોપકારીપણાનો
★
રાજા ભર્તૃહરિએ અમરફળના કારણે રાજ્ય છોડી સંન્યાસ લીધો.
૪૪
