________________
પ્રાજ્ઞ-ચતુર”
ચરણ-એકવીસમું ઉઘલક્ષ્ય.
શ્લોક :
લખેઈ લધ્યલખો સુહેણ સચલપિ ધમ્મકણિજે !
દકો સુસાસણિજો તુરિયં ચ સુસિદ્ધિઓ હોઈ I૨૮li | ભાવાર્થ : |
લબ્ધલક્ષ્ય પુરુષ સમગ્ર ધર્મકાર્યને સહેલાઈથી જાણી શકે છે. તેથી તે ધર્મકાર્યને શુદ્ધ રીતે કરનારો (જલદી શીખી લેનારો) બને છે. એટલું જ નહિં પણ શિક્ષાનો (ધર્મકિયાદિ) પારગામી થાય છે. (અનેક વર્ષ-દિવસો પછી પ્રાપ્ત થાય તેવું જ્ઞાન અલ્પ વર્ષ-દિવસમાં પામી જાય છે.) (૨૮) વિવેચન :
જ્ઞાનાવરણીય કર્મ અલ્પ માત્રામાં પણ જેને ઉદયમાં હોય તે અધ્યયન કરવા માટે ઘણો લાયક છે. તેથી તે “લક્ષ્ય ચતુર', પ્રાણ કહેવાય. જ્યારે પ્રાપ્ત કરેલું જ્ઞાન (ઓછું ભણે ને વધુ જાણે) સારું પરિણામ લાવે. સમર્થ થાય છે ત્યારે તેને લબ્ધલક્ષ્ય' કહેવાય.
આવો જ્ઞાનપિપાસુ આત્મા સુખપૂર્વક શિઘ્રતાથી, અલ્પ સમયમાં સ્વ-પરના પક્ષે અધિક કષ્ટ કર્યા વગર, સરળતાથી વાચનાદિ પાંચે અધિકારોથી યુક્ત સમ્યગૃજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે.*
“જ્ઞાન ક્રિયાભ્યાં મોક્ષા' એ ન્યાયે જ્ઞાન સાથે ક્રિયાનો સુમેળ જે કરે છે તે . કર્મ ખપાવી મોક્ષ-મુક્તિ પામે છે. કર્મ ખપાવવાના સાધન સમ્યગુ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર છે.* બીજી રીતે દર્શનમાં જ્ઞાન અને ચારિત્રના છાંટણા દેખાય છે. જ્ઞાનમાં દર્શન અને ચારિત્રના પડછાયા જોવા મળે છે જ્યારે ચારિત્ર, દર્શન અને જ્ઞાનથી સુશોભિત થાય છે. માની લઈએ કે સમ્યગુ દર્શન મોક્ષ અપાવવા સમર્થ છે. પણ એ આત્માએ પ્રગટ યા અપ્રગટ રીતે જ્ઞાન-ચારિત્રનો સહારો લીધો છે અથવા લેવાઈ રહ્યો છે.
પૂ. વિજય શાંતિસૂરિ મ. આ એકવીસમાં પ્રકરણ (ગુણ) દ્વારા જીવનમાં પૂર્વના ૨૦ ગુણોનું અવાંતર રીતે અસ્તિત્વ સ્વીકાર્યું છે. ઘર્મના પગથિયે ચઢેલો કે ચઢવાની પ્રવૃત્તિ કરનારા જીવની પાસે ઓછા કે વધુ અંશે ૨૦ ગુણ હોવા જોઈએ. છતાં • વાચના, પૃચ્છના, પરાવર્તન, અનુપેક્ષા, ધર્મકથા.
સમ્યગુ દર્શન જ્ઞાન ચારિત્રાણિ મોક્ષમાર્ગ – તત્ત્વાર્થ સૂત્ર. * વજસ્વામીએ ત્રણ વર્ષની ઉંમરે પારણામાં સૂતા સૂતા ૧૧ અંગ ભણ્યા. ૧૧૪
