________________
દ્રવ્ય શ્રાવકમાંથી ભાવ શ્રાવક અને ભાવ શ્રાવકમાંથી ભાવ સાધુની (શ્રેણિ) કક્ષાએ પહોંચશે.
“શ્રાવક' શબ્દનો પરિચય ચાર વિભાગો દ્વારા પણ અનેક ગ્રંથોમાં અપાયો છે. જેવો કે – ૧. નામ શ્રાવક = સચેતન–અચેતન પદાર્થનું માત્ર નામ. ૨. સ્થાપના શ્રાવક = રેખા, ચિત્ર, ફોટારૂપે, નામી-અનામી શ્રાવક કહેવાય તે. ૩. દ્રવ્ય શ્રાવક = શ્રદ્ધારહિત યા શ્રદ્ધાસહિત હોય અથવા શ્રાવક થયો ન
હોય અને હવે પછી થવાનો હોય તે. ૪. ભાવ શ્રાવક = શ્રા-શ્રદ્ધાવાન હોય, શાસ્ત્રનું વચન શ્રવણ કર્યું હોય તે.
વ–સમક્તિ પ્રાપ્ત કર્યું હોય, સાત ક્ષેત્રમાં ધન વાપર્યું હોય તે, ક–સંયમને પાળનાર, પાપકર્મને ખપાવનાર
હોય તે. જૈન દર્શનમાં ૬ થી ૧૪માં ગુણસ્થાનક સુધી બિરાજમાન જીવને ભાવ સાધુની કક્ષાએ મૂક્યો છે. સામાન્ય રીતે એ જીવ (૧) પ્રાણાતિપાત (હિંસા ન કરવી), (૨) મૃષાવાદ (ખોટું ન બોલવું), (૩) અદત્તાદાન (બીજાએ જેની અનુમતિ પણ આપી ન હોય તે લેવું નહીં એટલે ચોરી ન કરવી), (૪) મૈથુન (બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવું) અને (૫) પરિગ્રહ (જરૂર કરતાં વધુ કોઈ પણ વસ્તુ ભેગી ન કરવી, ન રાખવી, ન લેવી). આમ પાંચ મહાવ્રતોને ભાવથી પાળે. તેજ રીતે શ્રાવકો માટે આજ પાંચ મહાવ્રતોને થોડી છૂટછાટવાળા પાંચ અનુવ્રતના નામે કહ્યા છે. ઉપરાંત ૩–ગુણવ્રત, ૪-શિક્ષાવ્રત તેમાં મેળવી શ્રાવક ૧૨ વ્રતધારી કહેવાય છે.
ચૌદ ગુણસ્થાનકમાં ચોથા-પાંચમા પગથિયે (ગુણસ્થાનકે) ત્યારે ચઢી શકાય જ્યારે જીવનમાં ત્રીજા પગથિયાના વિચાર પરીપક્વ થયા હોય. ત્રીજું પગથિયું એટલે બીજું કાંઈ નહિ માત્ર સમક્તિ. આ સમક્તિની ઘણી કિંમત ચૂકવવી પડે છે. ત્રીજા પગથિયે તમે પહોંચ્યા એટલે જ્ઞાનીઓ કહે છે કે, અર્ધ પુદગલ પરાવર્તનનો જન્મમરણના કાળ તમારો ઘટી ગયો જોઈ આ મૂલ્યવાન પગથિયાની શક્તિ ચિંતામણિ રત્ન કે કલ્પવૃક્ષથી પણ વધુ મૂલ્યવાન રત્ન તમારા હાથમાં આવી ગયું એટલે ઘણું બધું તમને મળી ગયું. મોક્ષ પ્રાપ્તિ માટે સંયમ ને સમક્તિ અત્યંત આવશ્યક છે.
હવે રહી પહેલા-બીજા પગથિયાની વાત. આ બન્ને પગથિયે ચઢવાની જીવે સર્વપ્રથમ તૈયારી કરવી પડે. સાથોસાથ જીવનમાં અનંતકાળથી જે કુટેવો ઘર કરી બેઠી છે તે કાઢી નાખવી પડે. એના વિના પોતાનું ધારેલું કાર્ય સિદ્ધ નહિ થાય. એટલા માટે જ ઘર્મરત્નને અપાવનારા જીવનને સંસ્કારથી પુષ્ટ કરનારા ૨૧ ગુણોને સ્વ-પર ઉપકારી સમજી સ્વીકારવા પડશે.
આવા ઉત્તમ ગુણરૂપી અલંકારોથી જીવન જલદી સુશોભિત થાય એજ મંગળ કામના...
૧૨૩
