________________
૧. સ્વ ઉપકારક ગુણો—૫
(૨) રૂપવાન, (૬) ભીરૂ (૯) લજ્જાળુ (૧૫) દીર્ઘદ્રષ્ટિ (૧૭) વૃદ્ધાનુજ. મુખ્યત્વે ઉપર જણાવેલા પાંચ ગુણો પોતાના અંગત જીવનમાં ઉતારીશું તો તેનો ફાયદો પણ પોતાને જ મેળવવાનો છે.
પર ઉપકારી ગુણો–૪
(૧૧) માધ્યસ્થ ભાવ (૧૩) સત્કથી (૧૯) કૃતજ્ઞ (૨૦) પરહિતાર્થકારી.
બીજાની ઉપર ખાસ ઉપકાર કરવાની બુદ્ધિને જ્યાં વેગ મળે છે. તેવા આ સ્વતંત્ર ચાર ગુણ છે. હકીકતમાં આ ગુણો પણ અવાંતર રીતે જીવનમાં સ્થિરતાની વૃદ્ધિ જ કરે. બીજાને ધર્માનુરાગી બનાવવા કામ આવે છે.
૩.
સ્વ—પર (બન્ને પક્ષે) ઉપકારી–૧૨
(૧) અક્ષુદ્ર (૩) પ્રકૃતિસૌમ્ય (૪) લોકપ્રિય (૫) અક્રુર (૭) અશઠ (૮) સુદાક્ષિણ્ય (૧૦) દયાળુ (૧૨) ગુણાનુરાગી (૧૪) સત્પક્ષપાતી (૧૬) વિશેષજ્ઞ (૧૮) વિનય (૨૧) લબ્ધલક્ષ્ય
સ્વ—પર ઉપકારી ૧૨ ગુણો પ્રાથમિક અવસ્થામાં જીવ પોતાનામાં ઉતારે ને પછી તેનો જાતિ અનુભવ કરી બીજાને તેવા ગુણવાન બનવા પ્રયત્ન કરે. આગ્રહ કરી પ્રેરણા આપી ગુણની અને ગુણીજનની વૃદ્ધિ કરે.
ગુણએ ગુલાબના ફૂલ જેવું સુંદર સ્વરૂપવાન, સુગંધીમય અને સુકોમળ છે. દા.ત. વિનયગુણનો ઉપાસક પોતે સંસ્કારી બને અને એ સંસ્કારની વેલ બીજાને સુગંધ આપે. નિર્મળ ભાવે જાણ્યા કે અજાણ્યા વ્યક્તિનો વિનય કરવા જીવ તૈયાર થઈ જાય. તેથી સૌ વિનયવાન પ્રત્યે સદ્ભાવ વ્યક્ત કરે.
વિનય ઝઘડાને શાંત કરે, કૃપાને પાત્ર બનાવે. ધારેલું કામ સિદ્ધ કરી આપે તેથી જ કહ્યું છે, ‘નમે તે સૌનૈ ગમે.’
પતંગ એ ગુણ સમજીશું તો દોરાને જીવ કહેવા પડશે. ગુણ દશે દિશામાં સુગંધ ફેલાવે છે. જોનારને આનંદ આપે છે. માત્ર જેમ પતંગનું પતન દોરાનો સંબંધ તૂટવાથી થાય તેમ ગુણ–ગુણીથી જો છૂટા થાય તો ગુણ અમૂલ્યના બદલે નિર્મૂલ્ય બની જાય છે. તેથી આ ગુણો સાથે જીવે નજીકનો સંબંધ જાળવવો જોઈએ. જીવનમાં તેનો સ્વીકાર કર્યા પછી ક્રમશઃ વધારો જ કરવો જોઈએ.
જીવ ગુણના કારણે ગુણિયલ થાય છે. એમાં પણ જો ઉંડાણથી વિચારીશું તો સત્કર્મ એટલે પુણ્યની તેમાં કરામત દેખાશે. ભારેકર્મી આત્માને ગુણનો સહવાસ ગમે જ નહિં. ગુલાબના છોડમાં જેમ કાંટા હોય તેમ એ કાંટાળો માર્ગ સમજે, પરંતુ વિવેકપૂર્વક કાળજીથી જે ગુલાબને પ્રાપ્ત કરવા પુરુષાર્થ કરે છે તેને કાંટા વાગવાના
૧૨૫
