________________
‘પરહિતચિંતક'
શ્લોક :
ચરણ-વીસમું પરહિતાર્થકારી
પરહિયનિરઓ ધનો સમં વિન્નાય ધમ્મસભાવો અશેવિ ઠવઈ મર્ગે નિરીહચિત્તો મહાસત્તો ા૨ા
ભાવાર્થ :
પરહિતમાં તત્પર રહેનારો પુરુષ ધન્ય છે. કારણ તે સમ્યક્ પ્રકારે ધર્મના તત્ત્વને જાણે છે. તે નિસ્પૃહ ચિત્તવાળો અને મહાસત્વવાળો હોવાથી બીજાઓને પણ માર્ગમાં સ્થિર—સ્થાપિત કરે છે. (૨૭)
વિવેચન :
જય વીયરાય સૂત્રમાં તીર્થંકર પરમાત્માની પાસે ભાવપૂજા કરતાં ૧૩ ભાવના (માગણી) ભાવવામાં આવે છે. તેમાં એક ‘પરત્થકરણં' પરોપકારીપણાની પણ ભાવના છે.
જીવન પ્રાપ્ત થયા પછી બીજાના હિતમાં જે તત્પર ઉલ્લાસીત હોય છે તે ધન્ય છે. કારણ એ આત્મા મન-વચન-કાયાનો ઉપયોગ પોતાના સ્વાર્થ માટે જ નહિં પણ પરહિત માટે કરવાની ભાવના ભાવે છે. આ દ્રષ્ટિએ આ વિચારો જેના જીવનમાં સમ્યક્ પ્રકારે વણાઈ ગયેલા છે. તેના જીવનમાં ધર્મ વિશેષ રીતે પરિણમેલ છે. ધર્મ સારી રીતે સમજાયો છે એમ કહી શકાય.
એક વખત જીવનમાં સ્વાર્થ અને પરમાર્થનો ભેદ સમજાઈ જાય ત્યારે એ વ્યક્તિ નિસ્પૃહભાવે સત્વશાળી બની પોતાના પુણ્યોદયની ઉપર વિશ્વાસ રાખે. ઝાંઝવાના જળની પાછળ હરણ દોટ મૂકે તેમ આશાનો આશ્રય લઈ સમય અને શક્તિને વેડફે નહિં. એટલું જ નહિં પણ બીજાઓને આ અમૂલ્ય સિદ્ધાંત સમજાવી તેમાં દ્રઢ થવા આગ્રહ કરે છે અને સફળતા પણ મેળવે છે.
જીવનમાં ઇન્દ્રિયોનું મહત્વ ઘણું છે. સ્પર્શ (ચામડી) દ્વારા બીજાની સેવા કરી શકાય. રસના (જીભ) દ્વારા સારા વચન બોલી બીજાને આનંદીત કરી શકાય. ઘ્રાણ (નાક) દ્વારા સુગંધીત દ્રવ્ય ઓળખી બીજાને પ્રસન્નતા બક્ષી શકાય. ચક્ષુ (આંખ) દ્વારા સારું જોઈ પ્રશંસા કરીને અનુમોદના કરી શકાય અને ક્ષોત્ર (કાન) દ્વારા સારું સાંભળી-સંભળાવી જીવન જીવવાની કલા પ્રાપ્ત કરી-આપી શકાય.
જો ઇન્દ્રિયો પરહિતાર્થકારી કાર્ય કરી શકે છે તો પછી આ માનવ સ્વ-પરનું હિત કરી ધન્ય કેમ ન બની શકે ? માત્ર કાયાને, મનુષ્ય જન્મને મળેલી ઉત્તમ તકને સફળ કરવાની ભાવના ભાવવાની જરૂર છે. જે સ્વાર્થી જીવ છે તે પોતાનું
૧૦૮
