________________
નમતા”
ચરણ-અઢારમું વિનય...
શ્લોક :
(વિણઓ સવ્વગુણાણે મૂલં સન્નાણદંસણાઈણ |
મોખરસ ચ તે મૂલં તેણ વિણીઓ ઈહ પસન્થો રિપી. | ભાવાર્થ |
વિનય એ સમ્યગુજ્ઞાન અને સમ્યગુદર્શન (વિગેરે)નું મૂળ છે. તેમ મોક્ષ એ બધા જ ગુણોનું મૂળ છે. તેથી જ આવા વિનયવાન આત્માને ઘર્મના અધિકારમાં પ્રશસ્ત પ્રશંસાને પાત્ર કહ્યો છે. (૨૫) વિવેચન |
ધર્મરત્ન પ્રકરણમાં ૨૧ ગુણની વિચારણા કરવામાં આવેલી છે. બાહ્ય રીતે સામાન્ય દેખાતા આ વિશિષ્ટ ગુણોમાં “વિનય'ને સ્થાન આપવામાં આવેલ છે. વિનય એવો સર્વોત્તમ ગુણ છે કે, જેની જગતમાં જોડ નથી. સંસારમાં કે ધર્મસ્થાનકોમાં જો વિનય જીવનમાં હોય તો જીવન નંદનવન થાય.
પ્રશમરતિ ગ્રંથમાં ભારપૂર્વક કહ્યું છે કે, સઘળાય ગુણો વિનયને આધીન છે. જ્યારે આવશ્યક નિર્યુક્તિ ગ્રંથમાં વિનય એ જિનશાસનનું મૂળ છે એમ કહ્યું. એજ રીતે ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં જણાવ્યું છે કે, પોતાના આત્માનું જો હિત ઈચ્છતા હો તો આત્માને વિનયમાં સ્થાપિત કરવો જોઈએ.
જીવનમાં વિનય સામી વ્યક્તિ કે વસ્તુ પ્રત્યે પૂજ્ય ભાવથી પ્રગટે છે. જેટલો વિનયમાં વિકાસ તેટલી ગુણની જીવનમાં વૃદ્ધિ. વડીલોના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કરવા હોય અથવા જીવનમાં પ્રગતિના પંથે પગલાં માંડવા હોય તો વિનય અનિવાર્ય છે.
અવિનય એટલે સભ્યતા, શિષ્ટતાનો અભાવ. અવિનય એટલે સામી વ્યક્તિમાં રહેલા ગુણની ઉપેક્ષા. અવિનય એટલે અભિમાન, અહંકારનું પોષણ તેથી જાતિવાદ, સમાજવાદ, ધર્મવાદ આદિ અનેક જાતની વાડાબંધી ઊભી થાય છે. જ્યાં નિર્મળ હૃદયે સભાવે ધર્મપ્રવૃત્તિ કરવાની હોય ત્યાં અવિનય બધાનું અહિત કરે છે. માટે જ જે વિનયવાન હોય એ ઘર્મપ્રવૃત્તિ કરવાને તથા સંપૂર્ણ ફળ પ્રાપ્ત કરવાને અધિકારી બને છે. વિનય વગરની ક્રિયા એટલે જીવ વગરની વ્યક્તિ. આ જગતમાં બધું જોવા દે, જાણવા દે પણ તેમાં ફસાવા ન દે. તેનું નામ વિવેક અથવા સમ્યગૃજ્ઞાન.
દેવ, ગુરુ, ધર્મની ઉપાસના-આરાધના જીવે ભક્તિભાવથી કરવાની હોય છે.
