________________
‘અનુભવી’
શ્લોક :
ચરણ-સત્તરમું વૃદ્ધાનુગ...
બુઠ્ઠો પરિણયબુદ્ધિ પાવાયારે પવત્તઈ નેય । બુઠ્ઠાણુગોડવિ એવં સંસગ્નિક્યા ગુણા જેણ ॥૨૪॥
ભાવાર્થ :
વૃદ્ધ માણસ (જો) પરિપક્વ બુદ્ધિવાળો હોય છે, તેથી તે પાપના આચરણમાં પ્રવૃત્તિશીલ થતો નથી. તેમજ વૃદ્ધને અનુસરનાર (મિત્ર) પણ તેવો જ હોય છે. કારણ ગુણો સારી સંગતિથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. (૨૪)
વિવેચન :
વૃદ્ધ + અનુગ વૃદ્ધાનુગ. આ રીતે તેના ત્રણ વિભાગ વ્યાકરણશાસ્ત્રીઓ કરે છે. વૃદ્ધ = જ્ઞાનથી, ચારિત્ર પર્યાયથી, ઉંમરથી જે મોટા હોય તે વૃદ્ધ. અનુ= પાછળ પાછળ, ગ = જનાર-ચાલનાર.
બીજી રીતે
-
* વૃદ્ધના કહ્યા મુજબ ચાલનાર, વર્તનાર.
* વૃદ્ધને પૂછીને-સલાહ લઈને કાર્ય, પ્રવૃત્તિ, વ્યવહાર કરનાર. * વૃદ્ધને દરેક કાર્ય જણાવનાર.
બૃહત્ શાંતિસ્તવમાં પણ કહ્યું છે, “મહાજનો યેન ગતઃ સ પંથાઃ''
ધર્મરત્ન પ્રકરણ ગ્રંથના ગ્રંથકાર દરેક પ્રકરણની જેમ આ પ્રકરણમાં અવનવી વાત કહેવા માગે છે કે, અપરિપક્વતાના કારણે જીવનરથના તમે સારથી (ડ્રાઈવર) ન બનો. અનુભવી સારથી તમારા પ્રવાસને નિર્વિઘ્ને ઈચ્છીત સ્થળે પહોંચાડશે. પણ તમે જ પ્રવાસી ને તમે જ સારથી બનો તો ? પ્રવાસ કષ્ટદાઈ બને. તીર્થંકર પરમાત્માને પણ ધમ્મ સારહીણં'' કહી વંદના કરી છે.
પ્રશ્ન વિચારણીય છે. સારથી પાસે પ્રવાસ સંબંધી થ સંબંધી ને ઘોડા સંબંધી પૂર્ણ જ્ઞાન, અનુભવ છે. રથમાં બેસનાર મહત્વાકાંક્ષી જરૂર છે. ઈચ્છીત સ્થળે જવાની તમન્ના છે પણ માર્ગનું જ્ઞાન નથી. તેથી તેનો પ્રવાસ સમયસર પૂર્ણ નહિ થાય. માર્ગનો ભોમિયો ગમે તેવો અનાડી હોય છતાં જંગલના આડા-અવળાં રસ્તાનો જાણકાર છે એટલે યોગ્ય સ્થળે ટૂંકા માર્ગે એ નિશ્ચિત લઈ જશે.
તેથી જ ધર્મીને ધર્મપ્રાપ્તિ માટે આવા ‘વૃદ્ધાનુગ'નો સહવાસ કરવાનું કહ્યું છે. વૃદ્ધનો વિનય કરવાથી, વૃદ્ધનો અનુભવ સાંભળવાથી, વૃદ્ધના આશિષ લેવાથી, સંસારી પ્રવાસીનો સંસાર પ્રવાસ ટૂંકો થશે. કલ્યાણકારી થશે. શંકા-કુશંકા રહિત થશે. વૃદ્ધની પાસે ૧૦૦ કે તેથી વધુ વર્ષોનો (પિતાનો તથા પોતાનો) અનુભવ હોય.
૯૨
