________________
નિર્દય'
ચરણ-દશમું
દયાળુ... શ્લોક :
મૂલ ધમ્મસ દયા, તયણણય સવમેવણુકાણું ! (o)(સિદ્ધજિંણદસમએ, મગિજજઈ તેણિત દયાલુII૧AI | ભાવાર્થ : |
ઘર્મનું મૂળ દયા છે. જિનાગમમાં સઘળાય અનુષ્ઠાનો (ક્રિયાઓ) દયાપૂર્વકના જ કહ્યા છે. એ કારણે અહિં દયાળુને માન અપાય છે. અર્થાતુ ઘર્મપ્રાપ્તિ, સદબુદ્ધિ માટે એ (જીવ) યોગ્ય કહ્યો છે. (૧૭) | વિવેચન : |
બીજાના દુઃખને માત્ર આંખેથી જોવાથી, સ્વજનાદિના સંબંધ કાંઈ ન હોય છતાં દુઃખની કથા કાનથી સાંભળવાથી અથવા જેનામાં પોતે નિમિત્તરૂપ બન્યા ન હોય છતાં કાયાથી મદદરૂપ થવા દોડી જવાની જેના હૃદયમાં કુણી લાગણીનું ઝરણું વહે તેનું નામ દયા.
તીર્થંકરપણાની માતા મૈત્રીભાવના છે. સાધુપણાની માતા સમિતિ-ગુતિ છે. શ્રાવકપણાની માતા યતના (જયણા) છે.
મૈત્રી, સમિતિ, ગુપ્તિ કે યતના એ સર્વેના મૂળમાં જો કોઈ તત્ત્વ છૂપાયું હોય તો તેનું નામ કોમળતા–અહિંસા યા દયા છે. એના વિના એ આત્માઓ વંદનીયપૂજનીય ન બને. જે બીજાને સુખ આપે તે ભવાંતરમાં પોતે સુખી થાય.
કદાચ સામી વ્યક્તિને દુઃખ આપવામાં નિમિત્તરૂપ થવાયું હોય, એ જીવને આઘાત પોતાના કારણે લાગ્યો હોય, સંબંધોમાં તીરાડ પડી હોય તો તેને સુધારવાનું જો કોઈ કામ કરતું હોય તો તેનું નામ પશ્ચાતાપ, પ્રાયચ્છિત્ત કે કૂણી લાગણીરૂપ દયા છે. તેથી જ નિત્ય ઉભય/કે આરાધકો પ્રતિક્રમણમાં ક્ષમા માગે છે.
- સાધુઓ જીવનમાં દરેક ક્ષણે આચારમાં કે વિચારમાં શ્રાવકો ઘર્મમાં કે કર્મમાં (સંસારમાં) દરેક સ્થળે દયા, જીવદયા, જયણાને આવકારતા, આચરણ કરતા હોય છે. બીજા શબ્દમાં જ્યાં છએ આવકાયોની વિરાધના થતી હોય ત્યાં આત્મા સમ્યગુદર્શની હોય, સમ્યગુજ્ઞાન પામેલો હોય તો ત્યાં દયાધર્મને વધુમાં વધુ પાળવા આગ્રહ રાખે. આમ દયાધર્મ એને પાપ કરતા અટકાવે.
જ્યારે હૃદયમાં કોમળતા, સહૃદયતા કે જીવો પ્રત્યે વાત્સલ્ય પેદા થાય છે ત્યારે સમજવું કે એ આત્મા દીનદુઃખીનો બેલી છે. ૮૪ લાખ યોનિમાં જન્મ લેતાં
૫૧
