________________
અંગર્ષિ શાંત ચિત્તે પોતાનાથી થયેલા જાણ્યા અજાણ્યા અપરાધને શોધવા લાગ્યો. મનમંદિરના બારણાં ખખડાવી મિલનતાના ડાઘને પ્રાયશ્ચિત્તથી શુદ્ધ કરવા પાપની આલોચના મન-વચન-કાયાથી કરવા લાગ્યો. આજ સુધી પ્રાપ્ત કરેલા જ્ઞાનને અનુપેક્ષાની સહાયથી ખૂબ ઉંડે ચિંતન-મનન કરી પાપની બંધાયેલી ગાંઠોને ખોલવા લાગ્યો. આ પ્રસંગે જો આર્તધ્યાન કર્યું હોત તો રૌદ્રધ્યાન સુધી આત્માના પરિણામ પડી જાત. પણ ધર્મધ્યાનનું શરણું લીધું તો આત્મા અવશ્ય શુકલધ્યાન સુધી પહોંચી જશે તેવો અંગર્ષિને અનુભવ થવા લાગ્યો.
જ્યાં પાપની કાલિમા જ નથી ત્યાં શુદ્ધિકરણને અવકાશ ક્યાં ? અરિહંત પરમાત્માની સાક્ષીએ, સિદ્ધ પરમાત્માની સાક્ષીએ, ત્યાગી-તપસ્વી-જ્ઞાની ગુરુઓની સાક્ષીએ મન-વચન-કાયાથી જાણતા અજાણતાં કરેલી-કરાવેલી-અનુમોદેલી વિરાધના માટે અંગર્ષિએ બે હાથ જોડી ક્ષમા માંગી, પાપનું સાચું પ્રતિક્રમણ કર્યું.
ભોજન કરવાથી ભૂખ ભાંગે, પાણી પીવાથી તરસ છીપાય અને સ્નાન કરવાથી શરીર ઉપરનો મેલ દૂર થાય તેમ અનંત શક્તિશાળી આત્માની સાક્ષીએ પ્રાયશ્ચિત્તના માધ્યમથી અંગર્ષિ પવિત્ર જ નહિં પણ કેવળજ્ઞાની થઈ ગયા. ઘાતીકર્મ સર્વથા દૂર થયા. જે કહ્યું ન હતું એ જીવનમાં પ્રાયશ્ચિત્તથી પ્રાપ્ત થયું.
નજીકના ક્ષેત્રદેવતાદિદેવો કેવળજ્ઞાનીનો ઉત્સવ કરવા દોડી આવી કેવળીનો મહિમા વધાર્યો. ઉચ્ચસ્વરે સ્તુતિ–સ્તવનાદિ કરી. શંકાના સમાધાન રૂપે કેવળીને કેવળજ્ઞાન કેવી રીતે પ્રાપ્ત થયું અને તેઓની ઉપર મૃષાવાદથી રૂદ્રક દ્વારા કરાયેલા આક્ષેપ-આરોપ અયોગ્ય, અસત્ય, અનુચિત છે તેવી ઉદ્ઘોષણા પણ ક્ષેત્ર દેવતાએ કરી.
કૌશિકાર્ય ઉપાધ્યાયે જ્યાં આકાશવાણીના વચનો સાંભળ્યા, ત્યાં સત્ય-અસત્ય સમજવા પ્રયત્ન કર્યો. ક્રોધાવેશમાં આ જીવે વિનાકારણે તપાસ કર્યા વગર અંગર્ષિને ઠપકો આપી આશ્રમની બહાર કાઢી તેની વિડંબણા કરી તે માટે ઘણાં દુ:ખી થયા. જે સ્થળે અંગર્ષિને કેવળજ્ઞાન થયું હતું ત્યાં ઉતાવળે પગલે લોકોની સાથે જઈ કેવળજ્ઞાનીની કરેલી આશાતના માટે ખરા અંતઃકરણથી ક્ષમા માંગી ધન્ય બન્યા.
બિચારા રૂદ્રકની સ્થિતિ ઘણી દયાજનક થઈ. ચોતરફથી અપમાન, ફીટકારને મુંગા મોઢે સહન કરતો, શરમાતો અંગર્ષિઋષિ પાસે આવી પોતાના અયોગ્ય સ્વભાવના કારણે થયેલી અવહેલના આશાતના માટે માફી માગવા લાગ્યો. લોકો દ્વારા થતી નિંદાનો પ્રતિકાર કર્યા વગર આંખમાં પશ્ચાતાપના આંસુ લાવી પવિત્ર થવા આત્મનિંદા કરવા લાગ્યો.
અને... સ્વભાવ બદલાતા પરિણામ બદલાયા. ક્રમશઃ સમતાનો સાગર થયો. ધર્મના દ્વારે ગયા પછી દુર્ગુણને નિમિત્ત મળવાથી ત્યજી દીધા. કાળક્રમે કેવળી પણ થઈ ગયા. ધન્ય છે અયોગ્ય સ્વભાવને જાકારો આપી વિજયની વરમાળા પહેરનાર આત્માને !
૧૮
