________________
જિજ્ઞાસુ અને વિવેકી હતો. વિદ્યાગુરુના વચનનું કોઈપણ દિવસ ઉત્થાપન કરતો ન હતો. કષ્ટ પડે તો પણ સંપૂર્ણ પાલન કરવાના સ્વભાવવાળા હોવાથી વિદ્યાગુરુનો પ્રીતિપાત્ર બન્યો. ' - રૂદ્રક – જડબુદ્ધિવાળો અને અંગર્ષિથી વિરુદ્ધ સ્વભાવવાળો હતો. બીજા શબ્દમાં એક પાણી જેવો નિર્મળ તો બીજો અગ્નિ જેવો જ્વલન ! આવી વિરુદ્ધ પરિસ્થિતિના કારણે દરેક વખતે રૂદ્રક નબળો પડતો. ઈર્ષા–અદેખાઈથી હરહંમેશ અંગર્ષિના છીદ્રો–દોષો શોધ્યા કરતો. ફળ સ્વરૂપ એનું મન અધ્યયનમાં ચોટતું નહિ. કરવા યોગ્ય પ્રવૃત્તિ એ કરી શકતો નહિ. ભૂલી જતો.
એક દિવસ ઉપાધ્યાયે બન્નેને વહેલી સવારે જંગલમાં ઈધણ લેવા મોકલ્યા. અંગર્ષિ તો પ્રાતઃકર્મ કરી ઉતાવળે જંગલની વાટે પહોંચી ગયો, પણ રૂદ્રક આળસુ હોવાથી જવામાં વિલંબ કર્યો.
આ સંસારમાં પ્રમાદિ જીવો પ્રવૃત્તિ કરે ખરી, પણ * પ્રમાદ-આળસના કારણે સમય અને શક્તિને વેડફીને. આખો દિવસ ખાવામાં, જોવામાં, ભોગવવામાં અને ઉંધવામાં સમય બગાડે. રૂદ્રકે પણ ગુરુની આજ્ઞા ભૂલી જઈ ઈધણ લેવાને બદલે રસ્તામાં દૂતાવાસ અને નાટક જોવામાં મધ્યાહ્ન સુધીનો સમય પૂરો કર્યો.
અચાનક ગુરુની આજ્ઞા યાદ આવી એટલે ઊભા પગે દોડતો દોડતો જંગલમાં પહોંચ્યો. કુદરતી રીતે અંગષિને માર્ગમાં લાકડાંનો મોટો ભારો ઉપાડી આવતો જોઈ રૂદ્રકને શરમ આવી. હવે શું કરું? એ વિચારતા નદીના કિનારે નાના છોડવાની આડમાં છૂપાઈ ગયો. જ્યારે અંગર્ષિ આગળ વધી ગયો ત્યારે નદીના કિનારે લાકડાં વિણવા રૂદ્રક આગળ વધ્યો.
નદી કિનારે એક વૃદ્ધા પોતાના પંથકનામના પુત્રને ભોજન આપી, લાકડાં લેવા આવેલી. ભેગા કરેલા લાકડાંનો ભાર ઉપાડી નગરી તરફ જતી હતી. લાકડાંના ભારના કારણે, ઉંમરના કારણે વૃદ્ધા કમરથી વળી ગઈ હતી. ચાલવામાં પણ તકલીફ થતી હતી. પણ શું કરે ? માંડ માંડ જીવનનો પંથ પૂર્ણ કરતી હતી. તેવી દયાનક
જ્યોતિર્યશા વૃદ્ધાને રૂદ્રકે જોઈ મનમાં કરૂણા–દયા લાવવાને બદલે તે વૃદ્ધાની સાથે * ઘર્મ શ્રવણાદિમાં અંતરાયભૂત ૧૩ કાઠિયાઃ
(૧) આળસ – સંસારમાં અપ્રમત, ધર્મમાં પ્રમાદ લાપરવાહી સેવનાર. (૨) મોહ – સંસારના આકર્ષણથી ઘર્મમાં ઉપેક્ષા કરનાર. (૩) અવજ્ઞા – અવર્ણવાદી, નિંદક, જિનાજ્ઞાની ઉપેક્ષા કરનાર, (૪) સ્તંભ – ગુણીનો આદર-બહુમાન ન કરનાર. (૫) કોઇ - કડવા ફળ ક્રોધના છે, જાણે છતાં ન ત્યનાર. (ડ) પ્રમાદ – ચાર વિકથાઓનો અનુરાગી. (૭) કુપણતા – સાંસારીક કાર્યમાં ઉદાર, ધર્મમાં કુપાતા રાખનાર, (૮) ભય – લજ્જા, નિંદા, શત્રુ આદિથી બહાર ન જનાર. (૯) શોક - પ્રિયજનોના મોત આદિથી વિયોગ. (૧૦) અજ્ઞાન – મૂઢતા, અશ્રદ્ધાવાન. (૧૧) વ્યાક્ષેપ – વિચારોમાં ચંચળ, અસ્થિર. (૧૨) કુતુહલ – કોને શું થયું? કોણે શું કહ્યું? (૧૨) રમણ – રમતો જોવામાં, ખેલવા-કૂદવાના વ્યાયામમાં સમય પૂરો કરે.
૧૬
