________________
નિખાલસ'
શ્લોક :
ચરણ-સાતમું અશહ...
અસઢો પરં ન વંચઈ, વીસસણિજ્જો પસંસણિજ્જો ય। ઉજ્જમઈ ભાવસાર, ઉચિઓ ઘમ્મસ તેણેસો ॥૧૪॥
ભાવાર્થ :
અશઠ (સરળ) જે બીજાઓને છેતરતો-ઠગતો નથી તેથી તે (સમાજમાં) વિશ્વાસને પાત્ર અને પ્રશંસા કરવા લાયક થાય છે. આવા સુંદર સ્વભાવના કારણે તે ધર્મના અનુષ્ઠાન કરવા માટે રસિક-અનુરાગી બને છે. તેથી જ તેવા આત્માને હકીકતમાં ધર્મ પરિણમે છે. આ કારણે તેનામાં ધર્મ કરવાની પાત્રતા સ્વીકારાઈ છે. (૧૪)
વિવેચન :
શઠ અને અશઠ શબ્દમાં માત્ર ઉપલક દ્રષ્ટિએ ‘અ’નો વધારો દેખાય છે. જ્યારે અર્થની દ્રષ્ટિએ જમીન આસમાન જેટલો ફરક છે. શઠનો અર્થ આઠમું પાપસ્થાનક ‘માયા’ સેવનાર થશે જ્યારે અશઠનો અર્થ માયારહિત નિખાલસ ગુણની જીવનમાં વૃદ્ધિ કરનાર થશે. માટે જ એ સર્વત્ર યશ મેળવે.
સ્વભાવ એટલે દર્પણ. તમે જેવા હો તેવા જ દર્પણમાં દેખાશો. સ્વભાવનું પ્રતિબિંબ મન દ્રારા મુખાકૃતિ ઉપર પડે છે. અને એ પ્રતિબિંબના કારણે જ જગતના જીવો તમારાથી નજીક અથવા દૂર થાય છે.
અશઠ – જે સર્વ સ્થળે વિશ્વાસપાત્ર બને છે. તેનું મુખ્ય કારણ પોતાના જીવનમાં જે દ્રઢ શ્રદ્ધા, સરળતા છે તેને યોગ્ય રીતે વાપરવાની ભાવના. અનુકૂળતા હોય તો બીજાને પણ તેઓ પ્રેરણાને પાત્ર બને. જ્યારે શઠ દરેક ક્રિયામાં પોતે વિના કારણની પાયા વિનાની શંકા-કુશંકા કર્યા કરે. તેથી આગળ વધી બીજાઓને પણ વચનાદિ દ્વારા પોતાના મતના બનાવે. પોતે ડૂબે ને બીજાને ડૂબાડે.
-
જીવનમાં ધર્મક્રિયા કરતાં મન, વચન, કાયાનો સંગમ હોવો જોઈએ. જો તેમાં શ્રદ્ધાનું મિલન થાય તો બીજી વ્યક્તિ ઉત્તમ ક્રિયા કરતી જોઈ પ્રશંસા કરે એટલું જ નહિં પણ આવી ફળદાયી ક્રિયા કરવાની મહત્વકાંક્ષા સેવે. ધર્મસ્થાનોમાં તેથી જ અશઠ જીવોનું ગમણાગમણ ઉભયને લાભકર્તા બને છે. આચાર સામાના વિચાર સુધારે છે.
હવે વાત રહી શઠની. આહાર તેવો ઓડકાર, જેવી ગતિ તેવી મતિ, જેવું મન તેવું વચન. આવી લોકોક્તિ એજ વાતને અવાંતર રીતે કહેવા માગે છે કે, ધર્મસ્થાનકે જેમના જવાથી જીવનમાં પ્રવેશતા જો દૂર્ગુણો ઘટતા ન હોય, દૂર્ગુણનો
૩
