________________
માંથી બે નરકગામી જીવ છે અને એક સ્વર્ગગામી આત્મા છે, શું આપને એમ નથી લાગતું?
બે મુનિ વચ્ચે થયેલો આ વાર્તાલાપ ભીંતને અડીને ઊભેલા પંડિત ક્ષીરકદંબકે સાંભળી લીધો. એ પોતે પાપથી ડરનારા, નિર્મળ સ્વભાવવાળા, સજ્જન અને પ્રાણ હતા. વેદ વેદાંતના જ્ઞાતા હતા. ઉપકાર ભાવે વિદ્યાદાન આપતા હતા.
મુનિની અપ્રગટ ભવિષ્યવાણી સાંભળી એક ક્ષણ માટે પંડિતજી વિચારમાં પડી ગયા. આ ત્રણ વિદ્યાર્થી એટલે એક પોતાનો પુત્ર પ્રવર્તક, બીજો વિદ્યાભ્યાસ માટે આવેલ ધર્મપુત્ર નારદ અને ત્રીજો રાજાનો પુત્ર વસુ. ત્રણે સૂક્ષ્મ બુદ્ધિશાળી ને જ્ઞાન પિપાસ છે. “પહેલા પૈસા પછી ભગવાન'ના સ્થાને “પ્રથમ જ્ઞાન પછી ભોજનમાં માનનારા છે. શું તેમાં નરકગામી જીવ સંભવે ?
1*નરકગતિમાં જનાર રૌદ્રધ્યાની, ક્રુર પરિણામી, હિંસક, કલેશી, રોગી, અતિ આરંભ સમારંભી ને કષાયી હોય. આવાં લક્ષણ તો ત્રણેમાં ક્યાંય જોવા જડે તેમ નથી. તો શું મુનિએ સ્વાભાવિક રીતે ઉચ્ચારેલી ભવિષ્યવાણી ખોટી ? મુનિ તો રાગ-દ્વેષ વિનાના સમતાના સાગરમાં ઝુલતાં ને જીવમાત્રનું કલ્યાણ કરવાની મનોકામના રાખનારા છે. ખોટું ન બોલવાની પ્રતિજ્ઞાવાળા છે.
પંડિતજીને ચેન પડતું નથી. મારા શિષ્ય મારા સમાગમ-સહવાસથી જો ભવિષ્યમાં નરકગતિને પામતા હોય તો મારું નામ–જ્ઞાન અભડાઈ જાય. જ્ઞાન તારક, ઉદ્ધારક હોય ડુબાડે નહિ. તો પછી શું કરે? કોઈ પણ હિસાબે મુનિની ભવિષ્યવાણી જે શિષ્યોને આશ્રયી ઉચ્ચારી છે તે નરકગામી બન્ને શિષ્યને શોધવા, દુર્ગતિમાંથી બચાવવા જોઈએ. મારી એ ફરજ છે.
સ્મૃતિ આદિ ગ્રંથોમાં કહ્યું છે – “૧. ભાર્યા (પત્ની) જો પાપ કરે તો તે તેના પતિને લાગે, ૨. શિષ્ય જો અયોગ્ય આચરણ-પાપ કરે તો તેનું કારણ ગુરુ એમ સમજી તેને લાગે. ૩. પ્રજા જો પાપ બુદ્ધિવાળી થઈ હોય તો તેનો ભાર રાજાના શિરે આવે"* એટલે મારે કાંઈક કરવું જરૂરી છે.
હજી રાત્રીનો એક પ્રહર પૂરો થયો નથી. વિચારોમાં અટવાયેલા ક્ષીરકદંબક પંડિત નરકગામી વિદ્યાર્થીની શોધનો રસ્તો શોધતા હતા. ત્રણેની ઉંમર સરખી છે પણ સ્વભાવમાં અને સુખ-દુઃખ ભોગવવામાં ફરક છે. શું કરું? કેવી રીતે નરકગામીને શોધું એ ચિંતા તેઓને સતાવતી હતી.
અચાનક શાસ્ત્રોની વાત યાદ આવી કે, ક્રિયાએ કર્મ પરિણામે બંધ – “જેના પરિણામ ખરાબ એ પાપી.” એ સૂત્ર ઉપરથી તેઓએ લાખના ત્રણ કૃત્રિમ બકરા બનાવ્યા. અને તેને અશુભ ભાવે મારી નાખવા કોણ તૈયાર થાય છે તે શોધવાનું નક્કી કર્યું.” * યથા રાજા તથા પ્રજા. ૬ બકરાના સ્થાને કુકડાનો પણ ઉલ્લેખ આવે છે.
