________________
વિચારોથી ઉદાર
ચરણ-પહેલું
અખુદો... [શ્લોક :]
ખુદોત્તિ અગંભીરો, ઉત્તાણમઈ ન સાહએ ધર્મ
( સપરોવવારસો, અખુદો તેણ ઈહ જોગ્યો. In | ભાવાર્થ :
જેનું જીવન ગંભીરતા વગરનું એટલે બુદ્ધિની નિપૂણતા વગરનું હોય તે સમ્યગુ ઘર્મ સાધી (આરાધી) શકતો નથી. અર્થાતુ જે અખુદ્દો-વિચારોમાં ઉદાર છે અને સ્વ-પરનો ઉપકાર કરવામાં શક્તિશાળી છે. તે જીવ સદુધર્મ માટે યોગ્ય છે. ધિર્મ આવકારદાયક અને પ્રશંસા પાત્ર કરશે.] (૮) | વિવેચન |
શબ્દકોશમાં શુદ્ર શબ્દના તુચ્છ, કુર, દરિદ્ર, અસ્પૃશ્ય વિગેરે અર્થો દર્શાવ્યા છે. આપણે તો શુદ્રનો “તુચ્છ' એવા અર્થના આધારે અહિ વિચારણા કરીશું.
ઘર્મનો ઉદ્ગમ યા વિકાસ “સમ્યગુ” નિપુણ બુદ્ધિવાળી વ્યક્તિમાં જોવા મળે છે. જ્યારે બાળબુદ્ધિ-કાચી બુદ્ધિવાળા જીવો સારા-સારનો વિચાર કરી ન શકે. એટલે તેવા જીવો તેવી વ્યક્તિ સત સ્વરૂપે ધર્મ કરી કે આરાધી-પાળી શકતી નથી. આ કારણે સુખ-દુઃખનો વિભાગ પાડી ન શકવાથી તે ધર્મના સંપૂર્ણ ફળને પામવા યોગ્ય નથી.
દર્શનશાસ્ત્રીની અપેક્ષાએ ધર્મ સૂક્ષ્મ, સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ છે. “ધારયતિ ઇતિ ઘર્મનો અર્થ તેથી વ્યાપક થાય છે. ઉપલક દ્રષ્ટિએ દ્રવ્યથી ધર્મનો સ્વીકાર કર્યા પછી જો જીવનમાં મંદતા, જડતા કે ઉપેક્ષા આવી તો તે વ્યક્તિ ભાવધર્મ સુધી પહોંચી ન શકે. તેથી આરાધકે નિરંતર સૂક્ષ્મ બુદ્ધિથી ઘર્મ સમજવો, જાણવો, આચરવો કે વિચારવો જોઈએ.
કહેવાનું તાત્પર્ય એજ કે – “માંદા સાધુની હું વૈયાવચ્ચ કરીશ-દવા આપીશ” એવો કોઈ સેવાધર્મનો સ્વીકાર કરે (આગ્રહ રાખે) પણ ઉભયના ભાગ્ય યોગે કોઈ સાધુ બિમાર જ જો ન મળે તો, એ સેવાવ્રતીને આનંદ થાય કે દુઃખ ? - તેમાં સાધુની અશાતા ઈચ્છનાર અવિવેકી છે. જો શાતા જાણી આનંદ પામે, તો ચિંતવશે કે – શાતાપૂર્વક ઘર્મધ્યાન કરી કર્મ ખપાવશે. આ રીતે અનુમોદના કરે તો સમજવું કે પોતાના અને પરના હિતના વિચારો કરવા એ જીવ સમર્થ છે. અશુદ્ર છે. સ્વાર્થમય વિચાર કરનારો સ્વાર્થી નથી.
હકીકતમાં ક્ષુદ્રતા જીવનમાં ઘણા દોષોને નિમંત્રે છે. જ્યારે અશુદ્ર (અખો) સત્યનો પક્ષપાતી છે. પરંપરાએ પરમપદ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાની યોગ્યતાવાળો છે.
