________________
જાય છે. સત્તા અને સંપત્તિ કરતાં ત્યાગ અને જ્ઞાનનું મહત્ત્વ વધુ છે. બીજો અર્થ એ થાય છે કે ઇન્દ્ર કરતાં પણ અનંતગુણ વધારે ભગવાનની પાસે ગુપ્ત શક્તિ છે અને સંપત્તિ તો તેનાં ચરણોમાં નાચતી જ રહે છે. એટલા માટે આનંદઘનજીએ ગાયું છે કે ચરણકમળ કમલા વસે રે, નિર્મલ થિર પદ દેખ...
અહીં કમલા કહેતા લક્ષ્મી અને સમૃદ્ધિ સ્વતઃ પ્રભુનાં ચરણોમાં નૃત્ય કરે છે.
અહીં અરિહંતની વંદનામાં સામાન્ય અરિહંતને નજર સમક્ષ રાખી દેવાધિદેવની મહત્તાનું પ્રદર્શન કરતા કવિ તૃપ્ત થાય છે અને છેવટે બોલી ઊઠ્યા છે કે - “પંચાંગ ભાવે હું વંદન કરી રહ્યો છું. ઉપરના ચારે પદમાં બાહ્ય ભાવની સાથે-સાથે આંતરિક ભાવને પણ સ્પર્શ કર્યો છે એ ભૂલવા જેવું નથી. તીર્થંકરપ્રભુને ગર્ભમાં ત્રણ જ્ઞાન હોય છે, તેનો પણ સામાન્ય બોધ કરાવ્યો છે. જો કે આંતરિક ક્ષયોપશમ પણ સામાન્ય અરિહંતોને ઉપલબ્ધ નથી, તેથી આખું પદ મુખ્યભાવે તીર્થકરોને લક્ષમાં રાખીને જ અરિહંત રૂપે વાંધા છે.
અહીં એ ભૂલવાનું નથી કે તીર્થકરો માટે “અરિહંત' શબ્દનો કેમ ઉપયોગ કર્યો? શું અરિહંત ભગવંત કવિની દૃષ્ટિમાં નથી? ના, એવું નથી. વસ્તુતઃ કવિએ અરિહંતપણાને જ મહત્ત્વ આપ્યું છે. જેનાં ચાર ઘાતકર્મો નાશ પામ્યા છે, તેને આપણે અરિહંત કહીએ છીએ. અને અરિહંત થવું એ જ મુખ્ય સાધના છે. આ બાહ્ય લક્ષણો એ પુણ્યનો ઉદય છે. વિશિષ્ટ અરિહંતોને જ આવાં પુણ્યો હોય છે, એ કહીને કવિ મૂળ તો અરિહંતોને જ વાંદી રહ્યા છે જેથી ઉપરમાં મૂકેલો આરોપ અસ્થાને છે. વસ્તુતઃ કવિએ સામાન્ય અરિહંતોને નજર - અંદાજ કર્યા નથી, પરંતુ મુખ્યભાવે અરિહંતોને જ વાંદ્યા છે. વિશિષ્ટ અરિહંતોને તીર્થકરરૂપ અરિહંતોને નામ લીધા વગર તેના વિશેષ પુણ્યનો નામ માત્ર ઉલ્લેખ કર્યો છે. પરંતુ હકીકત આ “મહાભાગ” કવિ અરિહંતોને વાંદી રહ્યા છે. આ આખા કાવ્યમાં પંચાંગભાવે ૪૯ વાર વંદન કરવામાં આવ્યા છે, અર્થાત્ પ્રત્યેક કારના અંતિમ પંક્તિ પંચાંગભાવે વંદનીય છે. પુનઃ પુનઃ વંદન થાય છે તે ભાવાત્મક ક્રિયા છે. અહીં આપણે પંચાંગભાવનો થોડો અર્થ સમજીએ.
સામાન્ય રીતે ભારતમાં બે પ્રકારનાં વંદન પ્રસિદ્ધ છે - (૧) સાષ્ટાંગ વંદન (૨) પંચાંગ વંદન. અરિહંત વંદનાવલી 2 2 0 0 0 0 ૧૯
