________________
(ગાથા-૨) “મહાયોગના સામ્રાજ્યમાં જે ગર્ભમાં ઉલ્લાસતાં, ને જન્મતાં ત્રણ લોકમાં મહાસૂર્ય સમ પરકાશતા; જે જન્મ કલ્યાણક વડે સૌ જીવને સુખ અર્પતા,
એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૨
આ બીજી ગાથામાં જન્મ કલ્યાણકનો ઉલ્લેખ કર્યો છે અને સાથે સાથે કલ્યાણકની પૂર્વઅવસ્થાનો પણ આભાસ આપ્યો છે કે આવા પ્રતાપી દેવાધિદેવનો આત્મા ગર્ભની અંદર જ પોતે મહાયોગમાં અર્થાત્ યોગાતીત અવસ્થામાં રહીને એ ત્યાં પણ આત્માનો આનંદ ભોગવી રહ્યા છે. આ ઉલ્લેખ કરવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્ઞાની જીવને ગર્ભ અવસ્થા કે જન્મ અવસ્થા હોતી નથી. પરંતુ પુણ્યના યોગે દેહ જ ગર્ભમાં આવે છે અને દેહનો જ જન્મ થાય છે. એટલે ગર્ભમાં પણ પોતે જ્ઞાનથી પોતાના દેહને નિહાળી શકે છે. અને ઉલ્લાસ એટલા માટે પામે છે કે તેમને પોતાને જણાય છે કે દેહ છતાં દેહનું બંધન નથી. દેહની અચિંત્ય શક્તિ અને આત્માની અનંત શક્તિ બંનેનો સમતુલ્ય સ્વતંત્ર સમભાવ વર્તી રહ્યો છે. આટલી પૂર્વભૂમિકા કર્યા પછી પ્રભુના જન્મ કલ્યાણની વાત કરે છે. ‘કલ્યાણ’ શબ્દ જૈન વાડ્મયમાં ઘણો જ પ્રસિદ્ધ છે. પરંતુ આવા ખાસ અર્થમાં ‘કલ્યાણ’ શબ્દનો પ્રયોગ જૈનાચાર્યોએ જ કર્યો છે અને ‘કલ્યાણ' શબ્દને ખાસ સંકેતાર્થ બતાવ્યો છે.
હવે ‘કલ્યાણ’ શબ્દ તો પ્રસિદ્ધ છે જ ત્યારબાદ ‘ક' અક્ષરથી કે ‘ક’ પ્રત્યય તે ક્રિયાવાચક છે, અને આ ક્રિયા કર્તૃભાવે અને કર્મભાવે છે. કલ્યાણ કરનાર તેને કલ્યાણક કહે છે. જે યોગથી કલ્યાણ થાય છે, તેને પણ કલ્યાણક કહે છે. આમ કલ્યાણની અનુરૂપ ક્રિયા થવાથી તે કલ્યાણક બની જાય છે.
જીવની જીવનયાત્રામાં આવાં કલ્યાણજનક કેન્દ્રો ક્રમશઃ ઉદ્ભવે છે. બધાં કેન્દ્રોનો સ્પર્શ થયા પછી જીવનલીલા પણ સમાપ્ત થાય છે. આદિથી માંડી અંત સુધી - શુભારંભથી લઈ સમાપ્તિ સુધી મુખ્યતઃ પાંચ બિંદુ આવે છે.
(૧) ગર્ભ કલ્યાણક (૨) જન્મ કલ્યાણક (૩) દીક્ષા કલ્યાણક (૪) કેવળજ્ઞાન કલ્યાણક (૫) મોક્ષ કલ્યાણક.
ઉત્તમ આત્માઓને અને જેઓ ચરમ શરીરી છે એવાં અરિહંત ભગવંતોને કે દેવાધિદેવોને આ બધાં કલ્યાણકો પ્રાપ્ત થાય છે. જ્યારે સામાન્ય મનુષ્ય ત્રણ કેન્દ્રોનો સ્પર્શ કરે છે, પણ તેને કલ્યાણક કહેવામાં આવ્યા નથી. - ગર્ભ,
અરિહંત વંદનાવલી
_0_0_02
૨૧
