________________
ગાથા-૩૫]“જે બીજભૂત ગણાય છે ત્રણ પદ ચતુર્દશ પૂર્વનાં, ,
ઉપન્નઈ વા, વિગમેઈ વા ધુવેઈ વા મહાતત્ત્વનાં; એ દાન સુશ્રુત જ્ઞાનનું દેનાર ત્રણ જગનાથ છે,
એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૩૫ જૈનદર્શન પ્રમાણે જગતને અનાદિ નિધન માનીને તેની જે મુખ્ય ક્રિયા છે તથા જેનું શાશ્વત અસ્તિત્વ છે તેવા ત્રિપદી જ્ઞાન ઉપર પ્રધાનપણે જોર આપવામાં આવ્યું છે. જો કે આ ત્રિપદી એવી છે કે જેના ઉપર સમગ્ર આસ્તિકનાસ્તિક શાસ્ત્રો ઊભાં છે. ત્રિપદીનો અર્થ છે ઉત્પત્તિ, લય અને સ્થિતિ. સાધારણ બોલવાના ક્રમમાં ઉત્પત્તિ-સ્થિતિ લય એમ બોલાય છે, પરંતુ પદાર્થના બે મુખ્ય અંશ છે. - ધ્રુવ અને અધ્રુવ - ધ્રુવને શાશ્વત અસ્તિત્વ છે,
જ્યારે અધ્રુવના બે મુખ્ય અંશ છે - ઉત્પત્તિ અને લય. આથી પદાર્થનું અસ્તિત્વ કાયમ રહ્યા પછી તે પર્યાયશીલ હોવાથી તેમાં ઉત્પત્તિ અને સ્થિતિનો ક્રમ બને છે. આ રીતે સમગ્ર વિશ્વ ઉત્પત્તિ અને લયથી પ્રત્યક્ષ થાય છે. જ્યારે તેનો ધ્રુવ અંશ અગોચર રહે છે. અનંતજ્ઞાનીઓ કેવળજ્ઞાનમાં જ ધુવઅંશને પ્રત્યક્ષ જુએ છે, એટલે જ્ઞાનમાં પ્રતિબિંબ થયેલા ત્રણેય ભાવો સમગ્ર જ્ઞાનરાશિના બીજ સમાન છે. જે કંઈ જ્ઞાન છે તે ત્રિપદીમાંથી જ વિકસિત થયેલું છે. ચૌદપૂર્વ જેવું વિશાળ શાસ્ત્રજ્ઞાન જે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનનો ભંડાર છે, તે જ્ઞાન પણ ત્રિપદી રૂપી લતાના જ ફળ-ફૂલ રૂપે વિકસિત થયેલા છે. ગીતામાં પણ લખેલું છે કે – “વેદ પણ કોઈ બીજ જ્ઞાનનાં પાંદડાં રૂપે વિકસિત થયેલો છે.” અસ્તુ.. અહીં કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે આવા ત્રિપદીના દાતા મૂળભૂત જ્ઞાનનો પ્રકાશ કરનારા દેવાધિદેવો સ્વયં અનંતજ્ઞાની તો છે જ પરંતુ વાણીમાં જ્ઞાનનો પ્રવાહ પ્રવાહિત કરી જે પ્રરૂપણાથી તેઓએ શાસનનું કે જૈન આગમનું નિર્માણ કર્યું છે, તેવા અરિહંતો - ભલે તેનું કેવળજ્ઞાન ભક્તલોક જોઈ શકતા નથી, પરંતુ - વાણીથી જે ઉપદેશામૃત પીરસે છે અને તત્ત્વોમાં ગૂઢ રહસ્યોને પ્રકાશિત કરે છે. પોતે બધા અરિ કહેતા વિભાવોને જીતેલા છે, તેથી તેમનું જ્ઞાન પણ નિર્મળ જેવું સુખાકારી છે. અને કવિશ્રી આવા વાણી અને વચનના પ્રણેતા દેવાધિદેવને પંચાંગભાવે વાંદીને પ્રભુને પ્રરૂપણા શક્તિનો ઉલ્લેખ કરી કેમ જાણે કવિને તે જ્ઞાનના આહારથી ઓડકાર આવ્યો હોય તે રીતે પંચાંગભાવે નમી રહ્યા છે. અસ્તુ.
(૦૪
%
%
%%%ી
અરિહંત વંદનાવલી)
