________________
ગાથા-૪૬ “આ સ્તોત્રને પ્રાત ગિરામાં વર્ણવ્યું ભક્તિબળે, અજ્ઞાનને પ્રાચીન મહામના કો મુનીશ્વર બહુશ્રુતે; પદપદ મહીં જેના મહા સામર્થ્યનો મહિમા મળે, એવા પ્રભુ અહિતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૪૬
હવે કવિશ્રી સંપૂર્ણ અરિહંત વંદના સ્તોત્રનો ઉપસંહાર કરે છે, અને આ ગુજરાતી ભાષામાં જે રચના કરી છે, તેનો ઉદારભાવે ઈમાનદારીપૂર્વક સ્વીકાર કરે છે કે - “આ મૂળ સ્તોત્ર પ્રાકૃત ભાષામાં હતું. જૈનોએ પ્રાકૃત તરીકે અર્ધમાગધીને અપનાવી છે, અને જેના રચયિતા આચાર્યશ્રીએ પોતાના નામનો ઉલ્લેખ કર્યો નથી, તેવા કોઈ બહુશ્રુત અર્થાત્ મહાજ્ઞાની સંતપુરુષે આ રચના કરી છે. અને જેમાં પ્રભુ દેવાધિદેવના ગુણોનો સંક્ષેપમાં નિચોડ આપ્યો છે, અને અરિહંતનું સ્પષ્ટ ચિત્ર કાવ્યમાં ઊભું કર્યું છે. અને કવિતામાં કંડારાયેલા આ અરિહંત ભગવંતો ભક્તજનો માટે વંદનીય બની ગયા છે. અરિહંતો તો વંદનીય છે જ, પરંતુ આ બહુશ્રુત જ્ઞાની ઉત્તમ શબ્દો દ્વારા ભક્તોના હૃદયને આકર્ષે અને સહુ પંચાંગભાવે નમી પડે તેવું દૃશ્ય ઊભું કર્યું છે. અને એ દૃશ્યને પુનઃ પુનઃ ભક્ત વાંદી રહ્યા છે. સાથે-સાથે પરોક્ષમાં તેમણે રચયિતાને પણ વંદન કર્યા છે. અહીં પ્રાકૃતગિરાનો જે ઉલ્લેખ કર્યો છે, તે બાબત સાચી સમજ. કેટલાક એમ સમજે છે કે સંસ્કૃત બગડીને પ્રાકૃત બનેલ છે. પરંતુ તેવું નથી. પ્રાકૃત એટલે પ્રકૃતિની ભાષા છે. સ્વાભાવિક રીતે જ માણસો બોલતા હતા તેવી ભાષાને પ્રાકૃત કહેવામાં આવે છે. પ્રાકૃત ભાષાઓ અલગ-અલગ ક્ષેત્રમાં ચાલતી હતી, જેમાં માગધી પ્રધાન છે. બાકીની પાંચ પાલી, સૌરસેની, કાશ્મીરી, પિચાશી, અપભ્રંશ - આ રીતે કુલ પ્રધાનપણે પ્રાકૃતમાં છ બોલીનો સમાવેશ થાય છે.
જૈનાચાર્યોએ માગધીને મુખ્ય સ્થાન આપી અર્ધભાગમાં માગ્ધી અને બાકીના ભાગમાં શેષ પાંચ ભાષાઓ વ્યવહારમાં લાવ્યા અને આગમની ભાષાને અર્ધમાગધી એમ કહેવામાં આવ્યું. પરંતુ અહીં કવિએ કાવ્યને કારણે પ્રાકૃત ગીચ એમ કહી કામ ચલાવ્યું છે. સંસ્કૃત એટલે સંસ્કાર પામેલી ભાષા. પ્રાકૃત ભાષાને વ્યવસ્થિત કરી તેમનું નિશ્ચિત વ્યાકરણ બનાવી વિદ્વાનોએ જે ભાષાનો ઉપયોગ કર્યો તે સંસ્કૃત ભાષા છે. અસ્તુ...
અહીં જે કાવ્ય છે, તે મૂળમાં પ્રાકૃત ભાષામાં લખાયું હોય તેમ આ ગાથામાં સ્પષ્ટ કહેવામાં આવ્યું છે. અહીં પ્રાકૃતગિરામાં વર્ણન કરનાર જે મહાત્મા છે.
અરિહંત વંદનાવલી
૯
