________________
(ગાથા-૪૩ “જે નાથ ઔદારિક વળી તૈજસ તથા કાર્મણ તનુ, એ સર્વને છોડી અહીં પામ્યા પરમ પદ શાશ્વતુ; જે રાગ દ્વેષ જળ ભર્યા સંસાર સાગરને તર્યા, એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૪૩
જૈન તત્ત્વજ્ઞાન અનુસાર જ્યારે જીવાત્મા મુક્ત થાય છે ત્યારે તેને શાસ્ત્રોમાં બતાવેલા ક્રમશઃ જુદી-જુદી પ્રકારનાં બધાં બંધનો છોડવાનાં હોય છે. અરિહંત ભગવાન તેરમે ગુણસ્થાને હતા ત્યાં સુધી ચાર ઘાતિકર્મના ઉદયથી ઘણી જાતના યોગો બનેલા હતા અને તેમાં મુખ્ય શરીરનો યોગ હતો. પરંતુ જ્યારે જીવ મુક્ત અવસ્થામાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે અઘાતિકર્મના ઉદયથી જે જે અંગો અસ્તિત્વ ધરાવતાં હતાં, તે બધાં છૂટી અને લય પામે છે. અને ઘાતિકર્મના ઉદયથી જે મોહાદિ કષાય હતા, તેનો અરિહંત ભગવાને પહેલેથી જ છોડી દીધા છે. અને ભક્ત આત્મા અરિહંત વંદનામાં એ જ બતાવે છે. અરિહંત ભગવાનના મુક્તિના ક્રમમાં ઔદારિક, તૈજસ અને કાર્યણ, ત્રણેય શરીર હવે લય પામી રહ્યા છે. ઔદારિક એટલે હાડ-માંસનો સ્થૂલ દેહ. જો કે ભગવાનનું ઔદારિક શરીર હાડમાંસ હોવા છતાં સામાન્ય શરીર કરતાં ઘણું જ અલૌકિક છે. વજઋષભ નારાયણ સંઘયણના કારણે તેમાં ઔદારિક શરીરનો ઢાંચો અતિ મજબૂત હોય છે. અને પ્રભુના શરીરના રુધિર આદિ બધાં દ્રવ્યો અમંગલ ભાવોથી મુક્ત, કોઈ પ્રકારના રોગાણુથી વિમુક્ત, જાણે ઉચ્ચ કોટિનાં ફૂલોની સુગંધ હોય તેવા તેમના ઔદારિક ભાવ છે. કાર્પણ શરીર હવે કેવળ અઘાતિકર્મના બંધવાળું હોવાથી ફક્ત પુણ્યમય છે. સમગ્ર કાર્મણ શરીર શુભરૂપ છે, અને એ જ રીતે પ્રભુનું તેજસ શરીર ઘણા પ્રકારની સિદ્ધિથી ભરેલું છે. તેમના તૈજસ શરીરમાં તેજોલેશ્યા જેવી ઘણી ગુપ્ત શક્તિઓ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આ રીતે અતિ વિશિષ્ટ એવા ઔદારિક, તૈજસ, કાર્મણ શરીરનો પણ હવે પ્રભુ ત્યાગ કરે છે. તેમને હવે દેહાદિનું કોઈ પ્રયોજન નથી. ફક્ત આયુષ્ય કર્મના બળે જ દેહ ટક્યો છે. આયુષ્ય કર્મ પણ અંતિમ બિંદુમાં છે. અને હવે કોઈ નવા આયુષ્યનો બંધ પડ્યો નથી, તેમ જ કોઈ પ્રકારની કર્મસત્તા બાકી નથી. બધાં કર્મો અને તેના ઉદયભાવો ઝીરો પોઇન્ટમાં આવી ગયા છે. અહીં શાસ્રકારે એક વિશિષ્ટ વાત બતાવી છે કે - ‘આયુષ્ય કર્મનો અંત થાય ત્યારે પુણ્યનો જથ્થો વધેલો હોય તો અરિહંત ભગવંતો કેવળી સમુદ્દાત કરે છે, અર્થાત્ પોતાના યોગ
અરિહંત વંદનાવલી
૪
