________________
ગાથા-૨૫“જે શરદઋતુના જળ સમા નિર્મળ મનોભાવો વડે,
ઉપકાર કાજ વિહાર કરતા, જે વિભિન્ન સ્થળો વિષે; '. જેની સહનશક્તિ સમીપે, પૃથ્વી પણ ઝાંખી પડે, - એવા પ્રભુ અરિહંતને, પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૨૫
આ પચ્ચીસમી કડીમાં કવિરાજ ઘણી મોટી ઉપમાઓ આપ્યા પછી પ્રભુનાં આંતરિક અંગોને નિહાળે છે. આ આંતરિક અંગમાં તીર્થકર નામ કર્મના ઉદયથી મનુષ્યભવના ગતિ અને આયુષ્ય ઉદયમાન હોવાથી, પ્રભ કેવળજ્ઞાનને વર્યા છતાં બધાં અંગો પોતપોતાની જગ્યાએ ઉદયમાન સ્થિતિમાં વર્તી પ્રવર્તમાન બની રહે છે. પ્રભુનું ઇચ્છાપૂર્વકનું કોઈપણ પ્રકારનું કર્તુત્વ ન હોવા છતાં જ્યાં સુધી તે દેહમાં રહે છે ત્યાં સુધી દેહધારી છે, અને ત્યાં સુધી બધી જ પ્રવૃત્તિના અધિષ્ઠાતા બની રહેશે. કવિ અહીં ઊંડાણમાં ઊતરી જ્ઞાનદષ્ટિથી નિરીક્ષણ કરે છે કે – પ્રભુના બધા, મનયોગ અંતઃકરણ કે કાયયોગ કેવા ભાવથી ભરેલા છે અને કેવા ભાવને વરેલા છે. સર્વપ્રથમ પ્રભુનો મનોયોગ કે શરદઋતુના નિર્મળ જળ જેવો બની ગયો છે. આકાશના બધા મેઘાડંબરો શેષ થતા જે કાંઈ મેલભાવ છે, તે પૃથ્વી પર ઊતરી ગયા પછી બાકીનું શેષ જળ અતિ નિર્મળ બની જાય છે. જેથી તેને શરદઋતુનું પાણી એમ કહેવામાં આવે છે. દ્રવ્ય ભાવે આ શરદજળ નિર્મળ છે, તેવી જ રીતે પ્રભુના મનોયોગના પુદ્ગલ સ્કંધો પણ અતિ ઉજ્વલ પર્યાયને પ્રાપ્ત થવાથી
સ્ફટિક જેવા - બિલોરીકાચ જેવા અને આપણા કવિની ભાષામાં શરદઋતુના પાણી જેવા નિર્મળ સ્કંધો છે. વસ્તુતઃ મનુષ્યના મનમાં આવતા વિકારો તે સ્કૂલ દૃષ્ટિએ કોઈ નિમિત્તથી પ્રગટ થતા હોય તેમ કહેવાય છે. જ્યારે હકીકતમાં મનોયોગના પુદ્ગલો કૃષ્ણાદિ લેશ્યાઓમાં, નીચેની લેશ્યાઓમાં પરિણત હોય ત્યારે વિકારો સ્વતઃ ત્યાં સ્થાન જમાવીને પોતાનો ભાવ પ્રગટ કરતા રહે છે. પરંતુ આ બધા પુદ્ગલોમાંથી બધી લેશ્યાનો પરિહાર થયા પછી એક પરમ શુક્લ લેશ્યા અવસ્થિત હોવાથી પ્રભુનો મનોયોગ અતિ નિર્મળ હોય તે નવાઈ જેવું નથી, સ્વાભાવિક પ્રક્રિયા છે.
જ્યારે મનોયોગ સ્વચ્છ થઈ ગયો છે અને મનોયોગની ઇચ્છાપૂર્વક કાયયોગનું હલનચલન થતું નથી. પરંતુ કાયયોગ સ્વતઃ સ્વતંત્ર બની શુભ પ્રવૃત્તિને ધારણ કરે છે. તેમાં પણ હવે કોઈ અમંગલ પ્રવૃત્તિની શક્યતા
(૫૮
%
અરિહંત વંદનાવલી)
