________________
ગાથા-૩૧] “જ્યાં છત્ર પંદર ઉજવલાં શોભી રહ્યાં શિર ઉપરે,
ને દેવ-દેવી રત્નચામર વીંઝતાં કરતય વડે; દ્વાદશ ગુણા વર દેવવૃક્ષ અશોકથી ય પૂજાય છે,
એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૩૧ અહંત વંદનાના કવિ આઠ પ્રતિહાર્યને સ્પર્શ કરી એ પછી એક પ્રતિહાર્યનો ઉલ્લેખ કરે છે. આ પદમાં તેઓએ ત્રણ પ્રતિહાર્યને ભગવાનની શોભામાં અભિવૃદ્ધિ કરતા, વ્યક્ત કરીને મહિમા ગાયો છે. છત્ર, ચામર અને અશોક વૃક્ષ તે સ્થાન ધરાવે છે. “છત્ર' શબ્દ દેવતાઓના મહિનામાં મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન પામ્યો છે. છ' એટલે હિંસા નાશ, ધ્વસ એવો થાય છે. ત્રણ એટલે ત્રાણ. એમાંથી બચાવે તેને છત્ર કહેવામાં આવે છે. આમેય જગજાહેર છે કે છત્રી, ધૂપ, વરસાદ ઈત્યાદિ સંતાપકારી તત્ત્વોથી રક્ષા કરે છે. પરંતુ ભગવાનનું છત્ર તે સામાન્ય છત્રી નથી. તેમાંય દેવાધિદેવના છત્ર તો ત્રિછત્ર રૂપે ત્રણલોકનું આધિપત્ય પ્રગટ કરે છે. અને ત્રણેય જગતને અનર્થકારી તત્ત્વોથી બચવાની ગેરંટી આપે છે. અને તે કારણથી ભક્તજનોએ અને સંતોએ ભગવાનને છત્રયુક્ત બનાવ્યા છે. છત્ર તે ફક્ત શોભા નથી, પરંતુ ધર્મનો ઉદ્ઘોષ કરનાર પ્રભુનું એક મહા પ્રતિહાર્ય છે. અને એ જ રીતે ચામરને પણ પ્રભુભક્તિમાં કે મંદિરોમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. “ચામર' - શબ્દ પણ શોભાવર્ધક છે, પરંતુ તેથી વધારે તે પ્રભુનો મહિમા ગાઈને વિશ્વને સંદેશ આપે છે કે - “પ્રભુ ઉપર જે ચામર ઢળે છે, તે ચલાયમાન હોવાથી આ વિશ્વની સંપત્તિ ચલાયમાન છે. અને તમતમાટ કરતી બધી ભોગસામગ્રી પણ ચંચળ છે. અને આવા ચંચળ ચામરની નીચે ભગવાન અચંચળ ભાવે સ્થિર થયેલા છે. તો ચામર એ વિગુણાત્મક ક્રિયાનો બોધક છે, અને આવો બોધ કરીને પણ તે ભગવાનની શોભાવૃદ્ધિ કરે છે. તેથી કાવ્ય દૃષ્ટિએ સ્વયં વિરોધાભાસ અલંકાર બની રહે છે. કેમ જાણે ભક્તોને અને કવિઓને ભગવાનના મસ્તક ઉપર ચામર ઢાળ્યા વગર ચેન ન પડતું હોય તેમ આ ચંચળતાવાળી ગતિવાળા ચામરને પ્રભુની અચંચળતાવાળી ગતિ સાથે જોડીને એક કાવ્યાત્મક, એક આલાદક ગ્રહણ કર્યો છે. ચામરનો પણ ઘણો જ ગૂઢ મહિમા છે. અહીં આટલી ટૂંકી વ્યાખ્યા કરી અશોક વૃક્ષ તરફ દૃષ્ટિપાત કરીએ છીએ. જે દેવાધિદેવના સિંહાસન કરતા બારગણું ઊંચું છે. અને આ અશોક વૃક્ષ સ્વયં પોતાના નામથી જ વિતશોકનો મહિમા ગાય છે. અશોક વૃક્ષ ૬૮ ૯
અરિહંત વંદનાવલી)
