________________
ગાથા-૨૪) “આકાશ ભૂષણ સૂર્ય જેવા દીપતા તપ તેજથી,
વળી પૂરના દિગંતને કરુણા ઉપેક્ષા મૈત્રીથી; • હરખાવતા જે વિશ્વને, મુદિતા તણા સંદેશથી,
એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૨૪ કવિરાજે ઘણી પ્રક્રિયાઓ આપી છતાં હજી ઉપમાઓની પરંપરા ચાલુ જ રાખી પ્રભુને સૂર્યની ઉપમા આપે છે. સાથે-સાથે કહે છે કે - “આ સૂર્ય કેવો છે ? તો સંપૂર્ણ નભોમંડળને પ્રકાશિત કરી ઉષ્ણતા અર્પણ કરે છે. અર્થાત્ પોતાનાં કિરણોની ઝાળથી આકાશને ભરી દે છે. સૂર્ય એ આપણા ગ્રહમંડળનો એક મહાગ્રહ છે. અર્થાતુ આકાશમાં હોવા છતાં સમગ્ર પૃથ્વીતલ માટે પૂજનીય છે. તો આવા સૂર્ય જ્ઞાન-કિરણોથી પ્રકાશિત સમગ્ર જીવરાશિને પ્રકાશ આપે છે, એટલું જ નહિ કરુણા એટલે દયાભાવનો પ્રસાર કરે છે, અને મોક્ષનો જે મુખ્ય રાજમાર્ગ છે તે મૈત્રીભાવનો ઉપદેશ આપે છે. મોક્ષમાર્ગના દરવાજા ઉપર ફક્ત (મુખ્ય) એક જ શબ્દ લખ્યો છે - “સત્વેષ મૈત્રી'. અર્થાતુ પ્રાણીમાત્રમાં મૈત્રીભાવની સ્થાપના કરો. પરસ્પર એકબીજા જીવોને મૈત્રી-સંબંધ સ્થાપિત કરે એવી પ્રેરણા આપો. આ કરુણા અને મૈત્રી ત્યારે જ વિકસિત થઈ શકે કે જીવમાં ઉપેક્ષા શક્તિ હોય. ઉપેક્ષા એટલે જતું કરવાની ભાવના. ઉપેક્ષાવૃત્તિ આવે ત્યારે જ જીવ કદાગ્રહ, હઠાગ્રહ અને દૂરાગ્રહથી મુક્ત થઈ શકે છે. એટલે ઉપેક્ષા એ જૈન ધર્મનો પ્રાણ સમાન સિદ્ધાંત છે. તો પ્રભુ કરુણા ને મૈત્રીની સાથે ઉપેક્ષાનો મંગલમય સંદેશ આપે છે. પરિણામસ્વરૂપ મુક્તિનો ગુણ પ્રગટ થાય છે. મુદિત એટલે પ્રમોદભાવ. ખુશ રહેવું નિર્દોષ તથા સાત્ત્વિક રીતે આનંદિત રહી પ્રમોદ ભાવનું સેવન કરવું. કહ્યું પણ છે કે - “સુખ-દુઃખમાં એક સમાન” તો પ્રભુ દેવાધિદેવ પોતાનો દિવ્ય પ્રભાવ પાથરી જગતને પ્રમોદભાવનો સંદેશ આપે છે. કવિએ અરિહંત વંદનાના માધ્યમથી ધર્મના મુખ્ય ચાર સ્તંભનો ચાર દૃષ્ટિમાં સમાવેશ કરે છે : (૧) મૈત્રીભાવ, (૨) પ્રમોદભાવ, (૩) કરુણાભાવ અને (૪) ઉપેક્ષા એટલે કે મધ્યસ્થભાવ.
સત્વેષ મૈત્રી, ગુણિષ પ્રમોદમ્ ક્લિષ્ટપુ નિવેષ કૃપાપરત્વ માધ્યસ્થ ભાવે વિપરીતવૃતૌ, સદા મગાત્મ વિદ્ધાતુદેવ
કવિએ ચારે ભાવનાનો સમાવેશ કરી દેવાધિદેવને વાંદ્યા છે. ખરું પૂછો તો આ ચારે ભાવનાનો ઉદ્દભવ દેવાધિદેવના જીવનમાંથી જ પ્રગટ થાય છે. તેથી કવિએ અહીં બરાબર કહ્યું છે કે – “આવા અરિહંતદેવોને વંદન કરી કવિ પોતે જાણે ચારે ભાવનામાં વિભક્ત થઈ ઢળી પડ્યા હોય તે રીતે પંચાંગભાવે વંદન કરી રહ્યા છે.
અરિહંત વંદનાવલી
