________________
ગાથા-૧૮ “લોકાગ્રંગત ભગવંત સર્વ સિદ્ધને વંદન કરે,
સાવધ સઘળા પાપયોગોના કરે પચ્ચક્ખાણને; જે જ્ઞાન, દર્શન ને મહાચારિત્ર રત્નત્રયી ગ્રહે; એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૧૮
દ્રવ્યભાવે મહાભિનિષ્ક્રમણ કરી પ્રભુએ વસ્ત્રાદિ અલંકારોનો ત્યાગ કર્યો તે દ્રવ્યત્યાગ છે. હવે પ્રભુ વિધિવત્ ભાવત્યાગમાં પ્રવેશ કરી મન-વચનકાયાના સંકલ્પ સાથે એક પ્રકારે સાંસારિક ભાવનામાં પ્રત્યાખ્યાન કરે છે.
કોઈપણ ત્યાગ લેતી વખતે બે મુખ્ય તત્ત્વોની ઉપસ્થિતિ જરૂરી છે. તેમની વંદના અનુમતિ કે આજ્ઞા એ આવશ્યક છે. ગુરુપદ કે કોઈ ઉત્તમ પદને વાંધા વગર કરેલો ત્યાગ તે ત્યાગ હોવા છતાં પરિત્યાગ નથી, કારણ કે ત્યાગની પૂર્વમાં અહંકાર છોડવો તે જ મુખ્ય તત્ત્વ છે. જ્યારે દેવાધિદેવો ત્યાગ કરે છે ત્યારે તેઓને માટે વંદનીય તત્ત્વ કોણ છે ? તે સહજ પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે. અને એ જ રીતે ગુરુપદે કોઈ છે કે કેમ ? એ પ્રશ્ન પણ રહી જાય છે. અસ્તુ..
અહીં પરંપરા પ્રમાણે દેવાધિદેવો સિદ્ધને નમસ્કાર કરે છે અને કવિરાજે તે જ વાતનો સ્વીકાર કરીને અરિહંતો વિનયશીલ બની સિદ્ધત્વને સન્મુખ રાખી વંદનીય ભાવે પ્રણામ કરી તેમની આજ્ઞા મેળવે છે. એવી પણ પરંપરા છે કે દેવાધિદેવો દીક્ષા લેતી વખતે સિદ્ધ ભગવાનની સાથે ‘નમો સિદ્ધાય નમો સંઘાય' એવું ઉચ્ચારણ કરી શ્રીસંઘને નમસ્કાર કરે છે. અસ્તુ...
સિદ્ધ ભગવાનને નમસ્કાર કર્યા પછી અરિહંતો સર્વ પ્રથમ અવ્રત સાવધયોગ તથા અશુભયોગોનો ત્યાગ કરવા માટે તેનું નિવારણ કરે છે. અને મનોમન માનસિક સંકલ્પયુક્ત વ્રત ગ્રહણ કરે છે. આ વ્રત નવકોટિએ હોય તેમાં શંકા નથી. અને પરિણામે તેઓ રત્નત્રયના ધારક બને છે. ક્ષાયિક સમકિત જેવા શ્રેષ્ઠ સમ્યક્દર્શન તથા સમ્યક્દર્શનને આધારે પરિણામ પામતું સમ્યજ્ઞાન તેમાં જોડાય છે અને બંનેના પ્રતાપે સમ્યક્ચારિત્રનો ઉદ્ભવ થાય છે. જો કે આ રત્નત્રયના મૂળમાં ઉચ્ચ કોટિના વિર્યંતરાયના ક્ષયોપશમથી ઉદ્ભવેલ પરાક્રમને મૂળ તત્ત્વ છે, અને અરિહંતો ચારિત્ર ગ્રહણમાં અદ્ભુત પરાક્રમ દાખવીને જરાપણ પોતાનાં વ્રતોમાં ખંડન ન થાય તેનો સતત ઉપયોગ રાખે છે. અહીં મહત્ત્વપૂર્ણ વાત એ છે કે આ ગાથામાં નિવૃત્તિ અને
અરિહંત વંદનાવલી
૪.
