________________
ગાથા-૨૦]“પુક્કર કમલના પત્રની ભાંતિ નહિ લેપાય છે,
ને જીવની માફક અપ્રતિહત વરગતિએ વિચર; આકાશની જેમ નિરાવલંબન ગુણ થકી જે ઓપતા,
એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૨૦ " દેવાધિદેવ તીર્થકરપદ પ્રાપ્ત કર્યા પછી મહાન રિદ્ધિ-સિદ્ધિને વરે છે, અને સમવસરણ આદિ તેનો વૈભવ ભવ્ય પ્રગટ થાય છે. જે રાજા-મહારાજા અને ચક્રવર્તીઓના વૈભવને પણ ઝાંખો પાડે છે. આ બધું હોવા છતાં પ્રભુ તેમાં કેવા નિર્લિપ્ત છે, તેની સામાન્ય વિશ્વ પ્રસિદ્ધ ઉપમાથી કવિ સ્પષ્ટતા કરે છે. સાહિત્ય ક્ષેત્રમાં પ્રસિદ્ધ છે કે તળાવમાં રહેલા કમલદલ અર્થાત્ કમળપુષ્પનાં પાંદડાંઓ જરા પણ પાણીથી કે બીજા ગંદા પદાર્થથી લેપાયમાન થતા નથી. નિર્લિપ્ત રહે છે. અને એ જ રીતે જૈનદર્શનના સૂક્ષ્મ ગણિતમાં જીવ દ્રવ્ય ગતિને અપ્રતિહત માની છે, અર્થાત તેની ગતિને કોઈ રોકી શકતું નથી અને જીવને પોતાના કર્મ પ્રમાણે જ્યાં-જ્યાં જવાનું હોય કે આવવાનું હોય, ઉત્પન્ન થવાનું હોય કે શ્રુત થવાનું હોય, તેનું કોઈ ઉલ્લંઘન કરી શકતું નથી. અર્થાત્ સ્વતંત્રભાવે વિચરણ કરે છે. અને એથી પણ આગળ ચાલીને આકાશની ઉપમા આપવામાં આવે છે કે આકાશમાં બધા ભાવો ભરેલા છે, છતાં આકાશ કોઈથી લેપાયમાન થતું નથી. બધા પદાર્થો આકાશનું અવલંબન કરે છે, પરંતુ આકાશ કોઈનું અવલંબન કરતું નથી. તે સ્વયં નિરાલંબન છે, તેથી અહીં આપણા કવિરાજે ત્રણે ઉપમાઓને એક સાથે સંચિત કરી દેવાધિદેવોનું જીવન અને દેહાદિ ગતિ અપ્રતિબદ્ધ છે. લેપાયમાન પણ નથી અને બંધનશીલ પણ નથી, તેથી અભિવ્યક્તિ કરી છે. ત્રણેય ઉપમામાં સહયોગ હોવા છતાં અલગ-અલગ વિશેષતા પણ છે. કમળ લેપાયમાન થતું નથી. પરંતુ પોતાની જગ્યાએ બંધાયેલું છે, તેથી કવિ આ ઉપમાને થોડી અપૂર્ણ માની બીજી ઉપમાને સ્પર્શ કરે છે કે પ્રભુ જીવની જેમ અપ્રતિકતા ગતિવાળા છે. પરંતુ તેમાં પણ થોડી કચાશ છે. જીવ અપ્રતિહત અને અખંડ હોવા છતાં અમુક અંશે કર્માધીન છે, જેથી તેમની અપ્રતિબદ્ધતામાં થોડી ઊણપ આવી શકે છે. જેથી કવિરાજ ત્રીજી ઉપમાને સ્પર્શે છે અને તે છે. આકાશની નિર્લિપ્ત અસ્તુઃ આકાશ સર્વથા નિરાલંબન અને નિર્લિપ્ત છે, અને એથી વધારે તે સર્વથા અપ્રભાવ્ય છે, અરૂપી છે. આકાશની જે નિરાલંબતા છે
પર
-
અરિહંત વંદનાવલી)
