________________
ગાથા-૯ “મંદાર પારિજાત સૌરભ શ્વાસ ને ઉચ્છ્વાસમાં, ને છત્ર ચામર જયપતાકા સ્તંભ જવ કરપાદમાં; પૂરાં સહસ્ત્ર વિશેષ અષ્ટક લક્ષણો જ્યાં શોભતાં, એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૯
ઉપરની બંને કડીઓમાં પ્રત્યક્ષ અને અપ્રત્યક્ષ પ્રભુનો મહિમા બતાવ્યા પછી બાળસુલભ નૈનાભિરામ મનોહરલીલા ભરેલો સ્ફૂરાયમાન પ્રભુનો દેહ દૃષ્ટિમાં લઈ હવે કવિ તે દેહની અનુપમ રચના ઉપર પ્રકાશ નાંખે છે, અને દેહમાં રહેલા વિશેષ ગુણોને પ્રગટ કરે છે. પ્રભુનું શરીર એ પણ માનવશરીર છે. તેમાં પ્રાણાદિ સમીરસંચાર યથાવત્ રહેતો હોય છે. પરંતુ પ્રભુના આ શ્વાસ ને ઉચ્છ્વાસ સામાન્ય શ્વાસ-ઉચ્છ્વાસ કરતાં વિશિષ્ટ ગુણોથી ભરેલા છે. તેમાં મંદાર અને પારિજાત જેવાં પુષ્પોની સૌરભ ફેલાય છે, જે મનુષ્યના મનને મોહિત કરે છે. એટલું જ નહિ પરંતુ તેમના શ્વાસના સ્પર્શથી અહિંસાથી ઉચ્ચ કોટિના ભાવોનો ઉદ્રેક થાય છે. તેથી પ્રભુના શ્વાસ ઉચ્છ્વાસનું ઘણું જ મહત્ત્વ છે. શ્વાસની આ ધમણ જે દેહમાં ચાલે છે, તે પ્રભુનો દેહ તે કેટલો દેદીપ્યમાન છે તેનો આભાસ આપતા ‘અર્હત વંદના’માં કવિ કહે છે કે - પ્રભુનાં શરીર ઉપર એક હજાર ને આઠ શુભ લક્ષણો અંકિત થયેલાં છે. સાચુ પૂછો તો આખું લક્ષણશાસ્ત્ર સ્વતઃ પ્રભુમાં અભિવ્યક્ત થયેલું છે.
અહીં એ પ્રશ્ન છે કે લક્ષણશાસ્ત્ર એ છે શું ? લક્ષણોનાં શુભાશુભ તત્ત્વનો આધાર શું છે ? જો કે આ બહુ વિશદ્ ચર્ચા છે. અહીં આપણે એક સંકેતમાત્ર આપીશું. પરમાણુથી લઈને સ્કંધ સુધી પરમાણુપિંડોનો જે ઉદ્ભવ થાય છે અને પુનઃ વિક્ષેપ પણ થાય છે. આ સમગ્ર ક્રિયા શાશ્વતી સ્વતંત્ર ક્રિયા છે, તેની પર્યાયોમાં પ્રથમથી જ મંગલ અને અમંગલ એ બે ભાવો અંકિત થતા રહે છે. પૃથ્વીના સર્જનમાં વિષનું પણ ઉત્પાદન છે અને અમૃતફળોનું પણ ઉત્પાદન છે. વિશ્વની આ સ્વતંત્ર પોતાની ક્રિયા છે. જે કોઈ લક્ષણ છે એ પણ પુદ્ગલની રચના છે, અને તે લક્ષણો પણ સ્વતઃ શુભાશુભ ભાવે રચના પામે છે. પુણ્યશાળી જીવને બધાં શુભ લક્ષણોનો યોગ થાય છે, જ્યારે એથી વિપરીત અશુભ લક્ષણોનો યોગ થાય છે. અસ્તુ.. અહીં દેવાધિદેવ તીર્થંકર કેવળ મહાપુણ્યના અધિષ્ઠાતા છે, એટલું જ નહિ પરંતુ તીર્થંકર નામ
૩૨
અરિહંત વંદનાવલી
