________________
ગિાથા-૧)“દીક્ષા તણો અભિષેક જેનો યોજતા ઇન્દ્રો મળી,
શિબિકા સ્વરૂપે વિમાનમાં, બિરાજતા ભગવંતીથી; અશોકપુજાગ તિલક ચંપા, વૃક્ષ શોભિત વનમહીં,
એવા પ્રભુ અરિહંતને, પંચાંગ ભાવે હું નમું” ૧૬ પંદરમી ગાથામાં પ્રભુની દાનશીલતાનો મહિમા ગાયા પછી એમ ન સમજાય કે દાનશીલતાથી જ તેમનો ત્યાગમાર્ગ પ્રશસ્ત થઈ રહ્યો છે. ત્યાગમાર્ગનો એક તંભ દાનશીલતા છે, જ્યારે બાકીનો મહાભિનિષ્કમણને સામાન્યજનો કે રાજામહારાજા સંભાળી શકે તેવું કવિને જણાતું નથી. તેથી આ અભિનિષ્કમણના અધિષ્ઠાતા તરીકે ઇન્દ્રને ઉપસ્થિત કરે છે. દેવરાજ ઇન્દ્ર જ્યાં સ્વયં ઉપસ્થિત હોય અને તેની દિવ્યપ્રભા વડે ઇચ્છામાત્રથી બધા ભવ્ય કલ્પ નિર્માણ થતા હોય, તેમાં શું મણા રહે છે? અહીં પણ શકેન્દ્ર આદિ ઇન્દ્રો સ્વયં ઉપસ્થિત રહી શિબિકાનું નિર્માણ કરે છે. સાધારણ માનસિકતા એવી હોય છે કે જે વસ્તુનો ત્યાગ કરવાનો હોય તેનો વૈભવ પૂર્વશ્રેણીમાં પ્રગટ કરી ત્યાગના મહિમાને ઓપ ચડાવવામાં આવે છે.
જૈન પરંપરામાં અરિહંત અને દેવાધિદેવ દીક્ષિત થયા પછી પદયાત્રાના જ અધિકારી છે. સર્વથા વાહનનો ત્યાગ થાય છે. આ પદયાત્રાની ભવ્ય ભાવના જૈન ત્યાગી સંતોમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. અહીં પણ જુઓ ! પ્રભુ હવે કોઈ પ્રકારની શિબિકા ઇત્યાદિ પાલખીનો ઉપયોગ કરવાના નથી, એટલે ઇન્દ્રાદિ દેવ દીક્ષાના પૂર્વસમયમાં પ્રભુને શિબિકામાં જ બેસાડી તેને દેવવિમાનની કલાયુક્ત ભાવના અર્પણ કરી તેને ઉપાડવાનો લહાવો લે છે. અને જ્યારે પ્રભુ દેદીપ્યમાન શિબિકામાં બિરાજમાન થાય છે ત્યારે ત્રિલોકીનાથ સહુના હૃદયને આકર્ષિત કરી જ્યારે શિબિકાનો પરિત્યાગ કરી નીચે ઊતરશે ત્યારે પુનઃ કેવા હર્ષોન્માદના પાત્ર થશે તે શબ્દાતીત અવસ્થા છે. હજુ કવિ શિબિકામાં પ્રભુને બેસાડી અભિનિષ્ક્રમણના નિષ્કર્ટકમાર્ગ પર આરૂઢ થઈ એક એવા બિંદુ પર લઈ જઈ રહ્યા છે, જ્યાં સર્વથા વૈભવનો ત્યાગ થશે. આ કેન્દ્ર બિંદુ તે વનવાટિકા છે. આદિકાલથી પરંપરા એવી છે કે ત્યાગ કરવા માટે વનવિભાગને જ પસંદ કરવામાં આવ્યા છે. ઉદ્યાન અને વનમાં પહોંચ્યા પછી વનને જ આશ્રય માની ક્યૂલ આશ્રયનો ત્યાગ કરવામાં આવે છે. આવો
જ્યાં ત્યાગ થતો હોય ત્યાં વનવાટિકામાં અશોક એ પ્રધાનપદે વૃક્ષરાજ તરીકે પોતાનું સ્થાન દીપાવે છે. અશોક એ વૃક્ષોનો રાજા છે. જ્યાં જ્યાં પ્રભુના સમોશરણ થાય છે ત્યાં ત્યાં અશોકનો જ ઉલ્લેખ છે. “અશોક” શબ્દ પણ ધર્મમય ભાવે પ્રગટ કરે છે. “શોક રહિત” શોકાતીત અશોક જેમ વીતરાગ અરિહંત વંદનાવલી 02663
૪૩
