________________
શબ્દ છે તેમ વીતશોક પણ છે અને વીતશોક તે જ અશોક છે. ભાવ અર્થમાં શોકરહિત જેને કશો અભાવ નથી તેવા શુદ્ધ આત્મદ્રવ્યને વીતશોક કહેવામાં આવ્યું છે. અર્થાત્ આત્મદ્રવ્ય સ્વયં અશોક છે. આ અશોકભાવને મૂર્તિરૂપ આપનારું જે એક વૃક્ષ છે, તેને પણ અશોક કહ્યું છે. જે કરમાતું નથી, સૂકાતું નથી, સદા લીલુંછમ રહે છે તે અશોક છે. જેને ફળફૂલની દરકાર નથી, પરંતુ સ્વયં પરિપૂર્ણ છે તે અશોક છે.
પ્રભુની શિબિકા આવા અશોકવનમાં ઊભી રહે અને ત્યાં શિબિકાનો ત્યાગ થાય તેના સાક્ષીરૂપે અશોકવૃક્ષ. આ ત્યાગભાવને અનુમોદન આપે તે ખરેખર આશ્ચર્યજનક, આનંદદાયક, મોહવિદારક અવસ્થા છે. ઈન્દ્રાદિ દેવો આ કેન્દ્ર સુધી પ્રભુને પહોંચાડી પાછા વળશે. પરંતુ તે વનમાં અશોકનાં સહયોગી એવા બીજાં વૃક્ષો પણ છે. જેમાં કવિએ ચંપા, તિલક વૃક્ષનો તથા સોપારીનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. આ બધાં વૃક્ષો પણ પોતાના નામને સાર્થક કરે તેવા ભાવગુણોથી પરિપૂર્ણ છે. ચંપાના વૃક્ષ પાસે ભ્રમર થઈ શકતો નથી, જો જાય તો મૂચ્છિત થઈને જમીન ઉપર ઢળી પડે છે તો ખરેખર આ ચંપા તીવ્રજ્ઞાનની લહેર છે. એક પ્રકારની અભુત જ્યોતિ છે જ્યાં મહોરૂપી ભ્રમર જઈ ચડે તો મૂચ્છિત થઈને પાછો પડે છે. એ જ રીતે સોપારીનું વૃક્ષ ખરેખર પોતાના કાઠિન્યગુણથી સ્વાદયુક્ત બની પુણ્યભાવને પ્રગટ કરે છે. અર્થાત્ પોતાના ગુણને જાળવી રાખી અન્ય ગુણોથી નિર્લિપ્ત રહી એક અદ્ભુત સ્થાન ધરાવે છે. એ જ રીતે તિલકવલ પણ ઔષધિમય હોવાથી તેના અલગ-અલગ અંગ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના રોગોનું નિવારણ કરે છે. આયુર્વેદમાં તિલક સ્થાન પ્રધાન છે. તે જ રીતે સાધક વ્યક્તિ કોઈપણ આધ્યાત્મિક દોષરૂપી રોગનું નિવારણ કરવા માટે પ્રત્યેક ભાવમાં પ્રતિકાર માટે સમર્થ હોય છે. સાધકની એક પણ નબળી કડી બાકીની અન્ય ઉત્તમ ગુણોની હૃાસ કરી નાંખે છે, માટે બધા દુર્ગણોનો સામનો કરી શકે તેવી સાધના જ છિદ્રરહિત ઘડા જેવી ઉત્તમ જ્ઞાનરૂપી જળને ધારણ કરી શકે છે.
પ્રભુ આવા કેન્દ્રસ્થાનમાં પહોંચ્યા છે, જ્યાં દેવતાઓ પરાવર્તન થશે અને આ બધાં વૃક્ષો સહર્ષ પ્રભુનું સ્વાગત કરી ધન્ય બની જાય છે, અને તેમાં રહેલા એકેન્દ્રિયાદિ જીવ સહજ હણુકર્મી બની ઉત્તમ ગતિ પ્રાપ્ત કરી શકે તેવા ભાગ્યવાન બની શકે છે. ધન્ય છે પ્રભુના ત્યાગભાવના કેન્દ્ર બિંદુને. અહીં કવિરાજ સ્વયં એ વનના વૃક્ષ બની જાણે પાંચ અંગરૂપી શાખાઓથી ઝકીને લળીલળીને વંદન કરી રહ્યા છે.
૪૪
**********
અરિહંત વંદનાવલી)
