________________
(ગાથા-૧૦)“શ્રી વજ્રઘર ઇન્દ્રે રચેલા, ભવ્ય આસન ઉપરે, બેસી અલંકારો ત્યજે, દીક્ષા સમય ભગવંત જે; જે પંચમુષ્ટિ લોચ કરતાં, કેશ વિભુ નિજ કર વડે, એવા પ્રભુ અરિહંતને, પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૧૦
જૈનાચાર મૂળમાં ત્યાગથી જ સુશોભિત થયેલો છે. ત્યાગ એ જૈન ધર્મનો પ્રાણ છે. ગમે તેવા વૈભવ હોય, પરંતુ આ વૈભવનો ત્યાગ થાય અથવા કોઈ પરાક્રમી જીવ ત્યાગ કરે, તો તેનો વૈભવ પણ બંધનનું કારણ બનતો નથી અને ત્યાગના અલંકાર રૂપે શોભાયમાન બની જાય છે. સાર એ થયો કે વૈભવનો ત્યાગ, પરિગ્રહનો ત્યાગ અથવા સુખશય્યાનો ત્યાગ એ સાધનાના પાયારૂપે ત્યાગમાર્ગમાં ઓપ ચડાવે છે.
જુઓ અહીં સત્તરમી કડીમાં કવિરાજ સ્વયં પંચમુષ્ઠિ લોચની વિવેચના કરતા કહે છે કે – “પ્રભુએ પોતાના રાજસિંહાસન તો છોડ્યા છે, પરંતુ ઇન્દ્ર વગેરેનો કેમ જાણે મોહ પૂરો ન થયો હોય તેમ પ્રભુને પોતાની દિવ્ય શક્તિ વડે રચેલા સિંહાસન ઉપર બેસવાની વિનંતી કર્યા પછી સંતોષનો અનુભવ કરતા પ્રભુની બધી ત્યાગ ક્રિયાઓનું નિરીક્ષણ કરે છે. શરીરની શોભા માટે જે જે અલંકારો આ પુણ્યશાળી આત્માઓએ ધારણ કર્યા હતા તે ક્રમશઃ એક પછી એક ઉતારીને છેવટે વસ્ત્રનો પણ ત્યાગ કરી સર્વથા નિવારણ બની દિગંબર અવસ્થાને ધારણ કરી જે કેશ-કલાપની દાસ-દાસીઓએ અને કલાકારોએ મર્દન કરી સજાવટ કરી હતી, તેવા અતિપ્રિય કેશ-સમૂહને પોતાની અનંત શક્તિના બળે પંચમુષ્ટિ દ્વારા લોચ કરીને કેશમોહથી પણ નિરાળા થઈ આગાર ધર્મથી અણગાર ધર્મ તરફ વાળી રહ્યા છે. અને મુંડે ભવિતાનો અદ્ભુત જાણે નાટારંભ થઈ રહ્યો હોય તેમ બધાની આંખમાં અશ્રુધારા વહે છે. અને હવે રાજ રૂપ બદલીને અણગાર રૂપને વરેલા એવા અરિહંત દેવોને કવિ જાણે સાક્ષાત્ મહોત્સવમાં ઉપસ્થિત હોય તે રીતે પંચાંગભાવે વંદન કરી રહ્યા છે. ફક્ત પોતે જ વંદન કરે છે એવું નહિ પણ આ વંદનાદિક ભાવોથી લાખો-કરોડો માણસોને વંદનામાં પ્રવર્તન કરે છે.
આ કડીમાં પંચમુષ્ઠિ લોચ એ મુખ્ય તત્ત્વ છે. લોચ શા માટે એ એક ગૂઢ પ્રશ્ન છે. શું કેશલોચનો કોઈ આધ્યાત્મિક ભાવ કે કાંઈ આધ્યાત્મિક તાત્પર્ય રહેલો છે ? શું દ્રવ્ય શરીરને આ રીતે પીડા પહોંચાડવી તે ધર્મને અનુકૂળ
(અરિહંત વંદનાવલી)
૪૫
