________________
ગાથા-૧૩ “મૂચ્છ નથી પામ્યા મનુજના પાંચ ભેદે ભોગમાં,
ઉત્કૃષ્ટ જેની રાજ્યનીતિથી પ્રજા સુખ ચેનમાં; વળી શુદ્ધ અધ્યવસાયથી જે લીન છે નિજ ભાવમાં,
એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૧૩ દેવાધિદેવ ફક્ત પોતાનું જ આત્મકલ્યાણ કરી ગયા છે, તે માન્યતાનું કવિ ખંડન કરી તીર્થકરના જીવનનાં બંને પાસાં ઉજાગર કરે છે. પ્રથમ માનવજીવનમાં પોતાની શક્તિનો ઉપયોગ કરી દેવાધિદેવ સુ-શાસનની સ્થાપના કરે છે. ઉદાહરણરૂપે ભગવાન ઋષભદેવે સમગ્ર ગૃહનીતિ અને રાજનીતિનું નિર્માણ કર્યું. અહીં મુખ્ય પ્રશ્ન એ છે કે – ભારતવર્ષના રાજાની નીતિનો મુખ્ય આધાર તેના સદાચાર છે. જે રાજા સદાચારી હોય, જીવન પવિત્ર હોય, ભોગોમાં મૂચ્છિત ન હોય, તે જનતાને પૂર્ણ સુખ આપી શકે છે. વર્તમાનમાં પણ રાજનેતાઓ માટે આ સિદ્ધાંત લાગુ પડે છે. એથી જ કવિ પ્રથમ પંક્તિમાં કહે છે કે – “પાંચ પ્રકારના ભોગોમાં મૂચ્છિત થયા વિના અરિહંતોએ રાજનીતિની લગામ સંભાળી હતી અને જનતાને સુખ પમાડી યોગ્ય વ્યક્તિને ઉત્તરાધિકારી બનાવી સ્વયં જ્ઞાનના અને ત્યાગના માર્ગમાં આગળ વધ્યા હતા. આમ સાધનાની ત્રણ ભૂમિકા સ્પષ્ટ થાય છે -
(૧) ભોગોમાં મૂચ્છિત ન થવું. (૨) સદાચારનું પાલન કરી શુદ્ધ શાસન કરવું. | (૩) અંતે તેનો પણ ત્યાગ કરી મોહમાયાથી નીકળી આત્મસ્વરૂપમાં સ્થિર થવું અને અરિહંતપદ મેળવી સિદ્ધપદને વરવાની તૈયારી કરવી.
ને અહીં કવિરાજ ત્રણે ભૂમિકાને સુંદર રીતે સ્પર્શ કરી મુક્તિમાર્ગનો ઉલ્લેખ કરી આ માર્ગને વરેલા એવા અરિહંત ભગવંતોને વંદન કરી ગૌરવનો અનુભવ કરી રહ્યા છે. જો કે આ ત્રીજી ભૂમિકામાં પ્રવેશ કર્યા પછી પણ મોહનીય કષાયના પાતળા ઉદયભાવો અધ્યાવસાયરૂપે બારમા ગુણસ્થાન સુધી અસ્તિત્વ ધરાવે છે. પરંતુ અરિહંતભગવંતો સિદ્ધજ્ઞાનની ધારાથી કે અધ્યવસાયોને ઉદય ભાવમાં સીમિત રાખી તેના રસમાં જરા પણ વૃદ્ધિ ન થાય તે રીતે વિર્યનો સંયમ રાખી સ્વતઃ ઉદયભાવો જેમ વૃક્ષનાં પીળાં પાંદડાં ખરી પડે તેમ ખરી પડે છે. ઉદયભાવો હોવા છતાં તે શુદ્ધ પર્યાયને પ્રાપ્ત થયેલા પવિત્ર આત્માઓ ઉદયાધીન થતા નથી, તેથી કવિરાજ આ આધ્યાત્મિક પરિણતિનો ઘટસ્ફોટ કર્યો છે.
અરિહંત વંદનાવલી
૦૯૩૯
