________________
ગાથા-૩) “છપ્પન દિકુમારી તણી સેવા સુભાવે પામતા,
દેવેન્દ્ર સરસંપુટ મહીં ધારી જગત હરખાવતા; જ મેરુશિખર સિંહાસને જે નાથ જગના શોભતા,
એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગ ભાવે હું નમું.” ૩ જૈન શાસ્ત્રો અથવા કથાનકોમાં ભગવાનના ચરિત્રને બહુ જ મહત્ત્વ આપી પ્રકાશ કર્યો છે કે મનુષ્ય તો દૂર રહ્યા, દેવતાઓ અને દેવીઓ અને તેમાંય વિશેષરૂપે દિશાકમારીઓ અથવા અષ્ટ દિશાની અપ્સરાઓ પ્રભુનો જન્મ મનાવવા આવી જાય છે. તેનો દિશાની સંખ્યા સાથેનો સંબંધ છે, પરંતુ મૂળદિશા અને કોણદિશા બંનેના મહત્ત્વમાં બે આની જેટલો ફરક છે. જેથી ચાર દિશાની આઠ-આઠ કુમારિકાઓ પૂર્વ-પશ્ચિમ-ઉત્તર-દક્ષિણની તથા ૨૪ દિકુમારીકાઓ વિદિશાની, અર્થાત્ ઈશાન, વાયવ્ય, નૃત્ય, અગ્નિ કુલ મળી ૫૬ થઈ. આ છપ્પન તો અધિષ્ઠાતી દેવીઓ છે. ફક્ત ૫૬ નથી હોતી પણ પ૬૦૦૦ અને તેથી વિશેષ પણ હોઈ શકે. આવડા મોટા લોકાકાશમાં પ૬ દિકકુમારીઓની કોઈ વિશેષતા નથી, પ૬૦૦૦ પણ થોડી પડે છે. અસ્તુ.
આટલો મોટો મહોત્સવ હોય ત્યાં ઉભય લોકના અધિષ્ઠાતા એવા ઇન્દ્ર અને તેનાથી પણ મોટા-મોટા ઇન્દ્રો એ બધા કેમ અનુપસ્થિત રહી શકે? અર્થાત્ હરખ(૨)થી દોડી આવે છે. જે ઈન્દ્રને અધિકાર છે તે ઈન્દ્રને અધિકાર આપી મહાઈન્દ્રો પણ પોતાની સંમતિ પ્રદર્શિત કરે છે. શકેન્દ્ર પોતાના કરકમળમાં પ્રભુને ધારણ કરી અતિ ગૌરવનો અનુભવ કરે છે. વસ્તુતઃ પ્રભુને બંને હાથમાં સંપુટમાં ધારણ કરવામાં આવતા નથી. દક્ષિણ હાથમાં જ ધારણ કરવામાં આવે છે. એવા એક કરકમળને સંપુટ માન્યો છે. ત્યારબાદ આ મહોત્સવ અર્થાત્ જન્માભિષેક સાધારણ ધરાતલ પર સંભવ નથી. પરંતુ પંચમેરુમાં જે મહામેરુ છે, જે સર્વોત્કૃષ્ટ ઊંચાઈ પર જેનું શિખર છે, તે મેરનું શિખર જન્માભિષેક માટે ઉચિત માનવામાં આવ્યું છે. તેના ઉપર દિવ્યગતિથી પ્રભુના સજીવ બિંબને લઈને જ્યારે સિંહાસન પર ઈન્દ્ર સ્થાપિત કરે છે ત્યારે ત્રણ લોકમાં પણ જેનું વર્ણન ન થઈ શકે તેવી શોભાથી પ્રભુ શોભાન્વિત થઈ કરોડો-કરોડો દેવ-મનુષ્યોને આનંદ પમાડે છે. આ શોભાને સાંભળનારા લાખો લોકો ધન્ય બની જાય છે. આ બધો મહિમા સમજ્યા પછી કવિનું મસ્તક અરિહંતના ચરણમાં ઝૂકી જાય છે, અને વારંવાર પંચાંગ પ્રણામ કરવા વશીભૂત થઈ જાય છે અને તેના માનસપટમાં ઊપજેલું જન્માભિષેકનું ચિત્ર સ્પષ્ટ અક્ષરદેહ પામી આ કવિતાનાં ત્રીજા પદમાં ચમક્યું. (૨૪)
અરિહંત વંદનાવલી)
