________________
અરિહંત વંદનાવલી (છંદ : હરિગીત)
ગાથા-૧) “જે ચૌદ મહા સ્વપ્નો થકી નિજ માતને હરખાવતાં, વળી ગર્ભમાંહી જ્ઞાનત્રયને ગોપવી અવધારતા; ને જન્મતાં પહેલાં જ ચોસઠ ઇન્દ્ર જેને વંદતા, એવા પ્રભુ અરિહંતને પંચાંગભાવે હું નમું.” ૧
અરિહંત વંદના શા માટે ? આપણે ત્યાં નવકાર મંત્રમાં તો પાંચે વંદના પ્રસિદ્ધ છે. પાંચે પદને સમાન રૂપથી નમસ્કાર કરવામાં આવ્યા છે. તો અહીં પ્રશ્ન થશે કે જ્યારે મહાન કવિ મહાભાગ મહાત્માએ વિશેષ રૂપે અરિહંત વંદનાની રચના કરી તેમાં તેનું ભાવાત્મક પ્રયોજન શું હોવું જોઈએ ?
વસ્તુતઃ જૈન સંપ્રદાય, જૈન સંઘ કે જૈન પરંપરા એ એક નિગ્રંથ પરંપરા કહેવાય છે. આ સંપૂર્ણ નિગ્રંથ પરંપરાનો આધાર અરિહંત પરમાત્મા છે. જીવન સાધનાનું પૂર્ણવિરામ તે કેવળજ્ઞાન છે. કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત થનારાં બધા પુણ્યાત્માઓ અરિહંત ગણાય છે. સિદ્ધ ભગવાન તો શ્રદ્ધાથી પ્રકાશિત થાય છે, જ્યારે અરિહંત ભગવંતનાં સાક્ષાત્ દર્શન થાય છે. તેને પ્રત્યક્ષ હિર કહેવામાં આવે છે. અર્થાત્ નજરની સામે સાકારરૂપે બિરાજમાન ભગવંતો તે અરિહંતો છે. અરિહંત પછી તેમનું આખું શાસન ગણધર, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય કે સાધુથી આરંભ થાય છે. શાસનના પ્રણેતા કહો કે શાસનના રાજાધિરાજ કહો તે શ્રેષ્ઠપદ પર બેઠેલા અરિહંત ભગવંતો જ આધારભૂત છે.
જેથી અહીં કવિરાજે અરિહંત વંદનાને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે. વસ્તુતઃ અરિહંત વંદનાથી અન્ય પદોની વંદના નિષિદ્ધ છે, અથવા અમાન્ય છે તેવો ભાવ નથી, પરંતુ પ્રમુખપદે અરિહંત ભગવંતોને વાંધા છે.
અરહિંત ભગવંતો જ્યારે માતાના ગર્ભમાં આવે છે ત્યારે માતાને ચૌદ સ્વપ્નો આવે છે. આ ઉલ્લેખ કવિએ કર્યો છે. તે ખાસ કરીને તીર્થંકર ભગવાનને લક્ષમાં રાખીને કર્યો છે. તેઓ બધા અરિહંતોને વાંદી રહ્યા છે, પરંતુ મનમાં તીર્થંકર પ્રત્યેનો પક્ષપાત તો છે જ એ સ્પષ્ટ જણાય છે, કારણ કે તેઓ ફક્ત અરિહંત ભાવને જ નથી વાંદી રહ્યા પરંતુ તીર્થંકરોના બાહ્ય જે પ્રભાવો છે તે ઘણા જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે એમ માનીને વંદનામાં બાહ્ય લક્ષણનો સમાવેશ કર્યો છે અને આ બાહ્ય લક્ષણો બધા જ અરિહંતોને લાગુ પડતા નથી એ વાત
અરિહંત વંદનાવલી
G
