________________
આપ્તવાણી-૧
આપ્તવાણી-૧
આ લીંબોળી વાવે તે શાનાથી ઉછરે ? પૃથ્વી, જળ, વાયુ, તેજ ને અવકાશ એ તત્ત્વોથી ઉછરે. પોષણ મળે તો તે પોષણમાં સ્વાદ છે? ખાટો રસ છે ? ના, તો પછી ખટાશ ક્યાંથી આવી ? અને બાજુમાં કડવો લીમડો વાવ્યો તેનામાં પાને પાને ને ડાળે ડાળે કડવાશ ક્યાંથી આવી ? પોષણ તો બન્નેવને સરખું જ પાંચ તત્ત્વનું આપ્યું. શું પાણી કડવું હતું? ના. તો આ કેવી રીતે બન્યું ? એ તો બીજમાં જ ખટાશ ને બીજમાં જ કડવાશ હતી તે તેવું ફળ આવ્યું. આ વડનું બીજ રાઈથીયે નાનું હોય છે ને વડ કેટલો વિશાળ હોય છે ? તે વડના બીજમાં જ આખો વડ, ડાળીઓ, પાન ને વડવાઈઓ સાથે સૂક્ષ્મરૂપે હોય છે, શક્તિરૂપે હોય છે. તે વ્યવસ્થિત શક્તિ સંયોગો ભેગા કરી આપે અને વડરૂપે પરિણમે તે તેના પ્રાકૃત સ્વભાવથી જ.
આવું ગજબનું પ્રકૃતિનું જ્ઞાન છે ! નદીની પાર જઈ શકે, પણ પ્રકૃતિની પાર ના જઈ શકે તેવું છે.
વૈરાગ્યતા પ્રકાર વૈરાગ્ય ત્રણ પ્રકારનાં :
(૧) દુ:ખગર્ભિત વૈરાગ્ય : દુઃખના માર્યા સંસાર છોડી ભાગી જાય. તે બૈરી-છોકરાંને રખડાવી મારે. સંસારમાં ઠેકાણું પડતું ન હોય તે વિચાર કરે કે ચાલો, વૈરાગ્ય લઈ લઈશું તો બે ટંક ખાવાનું તો મળશે ને ! એકલું ઉઘાડા પગે ચાલવાનું ને માગીને ખાવાનું એટલું જ દુઃખને ! તે તો દેખા જાયેગા. તે તેમ કરીને વૈરાગ્ય લે, તે એનું પરિણામ શું આવે ? કેટલાય અવતાર ભટકે ભટક જ કરવાનું.
(૨) મોહગર્ભિત વૈરાગ્ય : શિષ્યો મળશે, માન મળશે, કીર્તિ મળશે, વાહ વાહ બોલાશે, લોકો પૂજશે, એ લાલચે વૈરાગ્ય લઈ લે, તે તેનુંય ફળ સંસારમાં ભટકામણ જ છે.
(૩) જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય : આ જ યથાર્થ સ્વરૂપે વૈરાગ્ય છે. જ્ઞાન માટે વૈરાગ્ય લે તે. જ્ઞાન માટે તો કોઈક જ વૈરાગ્ય છે. પણ જ્ઞાન મળવું બહુ કઠિન છે.
જ્ઞાન તો જ્ઞાની પાસે જાય તો જ મળે તેમ છે અને તે પછી જ જ્ઞાનપ્રકાશથી યથાર્થ વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થવા માંડે.
આત્માનો ઉપયોગ આત્માના ઉપયોગ ચાર પ્રકારના :
(૧) અશુદ્ધ ઉપયોગ : કોઈક જણ દેખીતા કારણ વગર હરણાંનો શિકાર કરે અને તે ફક્ત શિકાર કર્યાનો આનંદ મેળવવા માટે જ પાછો ગર્વ કરે કે મેં કેવું માર્યું ! હેતુ વગર કેવળ મોજ માણવા જ મારે તે આત્માનો અશુદ્ધ ઉપયોગ. કોઈકનું ઘર બાળીને ગર્વ લે, ખોટું કરીને હસે, સામાનું નુકસાન કરીને પાછો મૂછો ઉપર હાથ દે - આ બધા થર્ડ કલાસના પેસેન્જર જેવા છે. તેનું ફળ નર્કગતિ.
| (૨) અશુભ ઉપયોગઃ ઘરનાં કહે કે આજે તો હરણું ખાવું જ પડશે. કારણ કે બીજું કશું જ ઘરમાં ખાવાનું નથી. તે બૈરી-છોકરાં ભૂખે ટળવળતાં હોય ને પેલો હરણું મારી લાવીને ઘરમાં આપે. પણ મહીં તેને અપાર દુ:ખ થાય, પશ્ચાત્તાપ થાય કે મેં કર્યું તે ખોટું કર્યું. તે આત્માનો અશુભ ઉપયોગ. અશુદ્ધ અને અશુભ ઉપયોગમાં ક્રિયા એક જ સરખી પણ હોય ! છતાં એક કરેલી ક્રિયા પર ગર્વ લે, મોજ માણે, જ્યારે બીજો પશ્ચાત્તાપનાં આંસુ પાડે તેટલો ફેર. આ બધા અશુભ ઉપયોગવાળા જીવો સેકન્ડ કલાસના પેસેન્જર જેવા છે. એ તિર્યંચ ગતિ બાંધે.
(૩) શુભ ઉપયોગ : શુભ ઉપયોગમાં ઘરનાં ભૂખે ટળવળતાં હોય, છતાંય પેલો તો એમ જ કહે કે, કોઈને મારીને મારે ભૂખ નથી મટાડવી. તે આત્માનો શુભ ઉપયોગ, પારકા માટે સારી ભાવના રાખે, લોકોનું ભલું કરે, ઓબ્લાઈજ (પરોપકાર) કરે. દિલ સાચું નીતિમય રાખે તે શુભ ઉપયોગ. એકલો શુભ ઉપયોગ તો કો'કને જ હોય. બધેય શુભાશુભ ઉપયોગ હોય. શુભાશુભ ઉપયોગ તે ફર્સ્ટ ક્લાસના પેસેન્જર. મનુષ્યગતિ તેનું ફળ. જ્યારે એકલો શુભ ઉપયોગમાં જ જે રહે છે તો એરકન્ડીશન્ડ ક્લાસના પેસેન્જર જેવા છે એ દેવગતિ પામે.
