________________
આપ્તવાણી-૧
શેઠિયાઓ તો લહેર-પાણી કર્યા કરે.
મન તો દૈવી હોવું જોઈએ. દૈવી મન એટલે અપકારી ઉપર ઉપકાર કરે તે. સામો આપણું ખાઈ ગયો હોય ને ઉપરથી આપણને મૂરખ કહેતો હોય. પણ જ્યારે તે સંયોગોમાં સપડાય ત્યારે દૈવી મનવાળો જ એને મદદ કરે. દૈવી મનવાળો દેવગતિ બાંધે.
のの
આ વણિક બુદ્ધિ શું કરે ? આપણને ઠંડીમાં ઓઢવાનું મળ્યું હોય ને પેલાને ના મળ્યું હોય તો પોતે ઓઢીને સૂઈ જાય. માથે-મોઢે ઓઢીને સૂઈ જાય ને ઊંઘી ગયાનો ઢોંગ કરે. પોતે જાગતો હોય તો સામો માંગેને ! તે આ જ મન બહુ માર ખવડાવે. જેટલા રાજેશ્રી તેટલું તમારું. આ દુનિયા તમારી છે. તમને ભોગવતાં આવડવું જોઈએ. કબીરો બહુ ડાહ્યો હતો, તે કહેતો કે,
ખા-પી, ખીલાઈ દે, કર લે અપના કામ, ચલતી બખત હે નરો ! સંગ ન આવે બદામ.’
અપના કામ કર લે એટલે મોક્ષનું કામ કાઢી લે. સાંકડા મનથી જ લક્ષ્મીજી અંતરાય. નહીં તો તો લક્ષ્મીજી અંતરાય કેમ ? આ વિણક બુદ્ધિ ડહાપણવાળી કહેવાય પણ મોક્ષે જવા માટે કેટલી બધી નડતરરૂપ છે !
મતતો સંકોચ-વિકાસ
મન જો રોજનો રોજ હિસાબ કરે તો આવતી કાલે કઢીય ના થાય. ચાર આના પણ દુકાનમાં કમાણી ના થઈ હોય તો શું બીજે દહાડે કઢી ના કરવી ? આ મનનું કેવું છે ? જો રસ્તો પાંચ ફૂટ પહોળો હોય તોય ઝૈડુ (ઝાંખરું) વળગે, બે ફૂટ પહોળો રસ્તો હોય તોય ઝૈડુ વળગે. સાવ સાંકડો એક માણસ માંડ નીકળી શકે એટલો રસ્તો હોય તોય ઝંડુ વળગે. પણ પેલો એમાંથી નીકળી જાય ખરો. જેટલો રસ્તો હોય તેટલામાંથી નીકળી તો જાય જ. આજે કયા બાકામાંથી જવાનું છે તે મન જાણે. તે સંકડાઈને ગમે તે રસ્તે જતું રહે. બે તારની વચ્ચેથીય જતું રહે. તેથી જ
આપ્તવાણી-૧
અમે કહીએ છીએ કે રાજા જેવું મન થયેલું હોય, તેને ભિખારી ના કરશો. ફૂલ નહીં તો ફૂલની પાંખડી વેરજો પણ મન ભિખારી ના કરશો. અલ્યા, સંજોગોવશાત્ તો રાજા પણ ભીખ માગે છે પણ તેથી કંઈ તેનું મન ઓછું ભિખારી થઈ જાય છે ? એ તો રાજેશ્રી જ રહેવાનું. જેટલું મન વિશાળ તેટલી વિશાળ જગ્યા મળે. જેટલું સંકુચિત મન તેટલી સાંકડી જગ્યા મળે.
૩૮
આ તો એવું છે કે જેને જેવી મનની ગાંઠ હશે તેવું તેને ખેંચશે. લોભિયાને લોભની ગાંઠ હોય, દાનેશ્વરીને દાનની ગાંઠ હોય, તપસ્વીને તપની ગાંઠ હોય, ત્યાગીઓને ત્યાગની મોટી ગાંઠ હોય. તે ગાંઠ જ તેને
ત્યાગ કરાવે છે ને પેલો કહે કે મેં ત્યાગ કર્યો. મૂઆ, આ તો તેં ગાંઠને વધારે મજબૂત કરી, ઘોડાગાંઠ વાળી. તે ક્યારે ઉકેલ આવશે ? ગાંઠને તો જોવાની ને જાણવાની ‘તું’ જુદો, તારી મનની ગાંઠ જુદી. મન આપણાથી જુદું, એ તો પ્રત્યક્ષ વર્તાય. કારણ કે જ્યારે સૂઈ જવું હોય ત્યારે મહીં મન કૂદાકૂદ કરે ને સૂવા ના દે. બધી રીતે સૂવાની સગવડો હોય પણ શાંતિથી સૂવા ના દે.
આ મનની શાંતિ ખોળવા ફોરેનના લોકો ઈન્ડિયામાં દોડી દોડીને આવે છે. તે એમ શાંતિ શી રીતે થાય ? આ જૈનો પણ શાંતિને માટે શાંતિનાથ ભગવાનનાં દર્શન કરવા જાય છે ! પણ ભગવાન કહે છે, કે મારાં દર્શન કરે છે ને જોડે જોડે જોડાનાંય દર્શન કરે છે ને પાછાં દુકાનનાંય દર્શન કરે છે ! તે શાંતિ ક્યાંથી થાય ? મૂઆ, છોડીનું નામ ‘શાંતિ’ પાડ, તે ‘શાંતિ, શાંતિ’ કર્યા કરીશ એટલે તને શાંતિ થશે !
જુદું.
મતતાં વક્ર પરિણામ
આ કાળમાં માનવીનું મન જુદું, તેની વાણી જુદી ને તેનું વર્તનેય
દા.ત. ચંદુ અને તેનો મિત્ર ફરવા ગયા. તે ચંદુના મનમાં જુદું, વાણી જુદી ને વર્તન જુદું. તે મનમાં એમ રાખે કે ઓછા ભાવે પડાવી લેવું ને વાણી અને વર્તનમાં બતાવે કે વાજબી ભાવે લેવું છે. જ્યારે એનો
