________________
આપ્તવાણી-૧
આપ્તવાણી-૧
મિત્ર મનથી, વાણીથી અને કાયાથી એમ જ રાખે કે વાજબી ભાવે આપે તે ભાવે લઈ લેવું. તે ચંદુનો મિત્ર ઊર્ધ્વગતિમાં જાય અને ચંદુ અધોગતિમાં જાય. મન જુદું કેમ રાખ્યું ? એ જ વક્ર પરિણામ મનનું. તેથી તેનું એટલું ચોંટ્યું. મન-વચન-કાયાની જે જુદાઈ રાખે છે તે ભગવાનની જાણ બહાર ના જાય. આ કળિયુગ એટલે વક્ર પરિણામ અને તે ગળથુથીમાંથી જ દરેકને વધતા-ઓછાં પરિણામમાં હોય !
મતતો સ્વભાવ મનનો સ્વભાવ કેવો ? એને પોતાનાથી ઓછા સુખવાળાને બતાવીએ એટલે મનને વધારે સુખ લાગે કે પોતે વધારે સુખી છે. જો તારે બે રૂમ છે તે કો'ક દહાડો મન કૂદાકૂદ કરે કે આપણે જરા ફલેટ હોય તો ઠીક રહે. તે આપણે મનને દેખાડવું કે આ પેલી એક રૂમમાં રહે છે. તે શી રીતે રહે છે ? એને ધેર તો બેસવાની ખુરશીય નથી, તે કેમનું કરે છે ? એટલે પાછું તારું મન ખુશ થઈ જાય. ઓ તો મન નવરું પડે કો’ક દહાડો તે ખોરાક માગે તે આપણે મનને આવી કેળવણી આપવી જોઈએ. એ તો જેનું મન ઢીલું પડ્યું હોય તેને જરા કેળવવું પડે. બાકી અમે આપીએ છીએ તે જ્ઞાન જ એવું છે કે કશાની જ જરૂર નહીં. ‘વ્યવસ્થિત’નું જ્ઞાન જ એવું છે કે મને બૂમ ના પાડે. મને જ્યાં જાય ત્યાં સમાધાન, સમાધાન ને સમાધાન જ રહે. સર્વ અવસ્થામાં સંપૂર્ણ સમાધાન રહે તે જ્ઞાન, તે જ ધર્મ.
મનનો સ્વભાવ તો ઘણો જ વિચિત્ર છે. એ તો એવું છે કે કોઈકની પાસે જૂઠું બોલીને પાંચ રૂપિયા પડાવી લે ને પાછો બહાર નીકળે તો કોઈને બે રૂપિયા આપી પણ દે. જેની ઉપર નિરંતર ફૂલાં વરસાવતા હોઈએ તેની ઉપર ક્યારેક અભાવ પણ ઉત્પન્ન કરી દે તેવું મન છે. માટે ચેતતા રહેવું. મનના ચલાવ્યા ના ચાલીએ. કબીરો શું કહે છે “મનકા ચલતા તન ચલે, તાકા સર્વસ્વ જાય.’ મન ક્યારે છેતરી જાય એની ખબર ના પડવા દે તેવું ચંચળ છે. મનમાં જો આત્માની શક્તિઓ જાય, તન્મયાકાર થાય તો સેબોટેજ કરાવી નાખે. અરે, તળાવમાંય જઈને પડે પછી બૂમો પાડે ‘બચાવો, બચાવો.”
આ કાળમાં લોકોનાં મન ફ્રેકચર થઈ ગયેલા હોય, તે જ્યારે ટોચ ઉપર જાય ત્યારે દરિયામાં પડતું નાખે તેવું છે.
મન તો નાચનારી જેવું છે. લોક કહે છે કે બાદશાહ નર્તકીને નચાવે છે. હું કહું છું કે ના, નર્તકી બાદશાહને નચાવે છે, તેમ તમારું મન તમને નચાવે છે.
બે મિત્રો જતા હોય અને એમાંના એકને રસ્તામાં હોટલમાંથી માંસની સુગંધ આવી. તેને માંસાહાર માટેની મનની ગાંઠો ફૂટવા માંડે, એને તો મહીં ગલગલિયાં થાય, માંસાહાર કરવાની તીવ્ર ઈચ્છા થાય. એટલે એ તો તેના મિત્રને કહે કે, “મારે મારા સગાને મળવા જવું છે. તું અહીં ઊભો રહે.” અને એમ જૂઠું બોલીને માંસાહાર કરી આવે. અરે, ભગવાનના જૂઠા સોગંધ પણ ખાય. ગાંઠ ફૂટે એટલે બધું અવળું જ બોલે. આને જ ભગવાને કષાયો કહ્યા છે. તે મૂઓ, કપટની ગાંઠ બાંધે, જૂઠની ગાંઠ બાંધે ને માંસાહારની ગાંઠને મજબૂત કરે. અજ્ઞાનીને એક ગાંઠ ફૂટે ને પાંચ બીજી નવી બાંધે. એના કરતાં તો જ્યારે માંસાહાર કરવાની ગાંઠ ફૂટે તે ઘડીયે જરા કૂણો થઈ જાય તો તેનો ક્યારેક ઉકેલ આવે પણ ખરો. અજ્ઞાન દશામાં ગાંઠથી છૂટે તો નહીં જ પણ જો સાચું કહીને જાય કે હું માંસાહાર કરવા જાઉં છું તો તેનો તેને બહુ ફાયદો થાય. સામો ભાઈબંધ ખાનદાન હોય તે માંસાહારની ગાંઠમાંથી છોડાવેય ખરો અથવા તો કંઈ રસ્તો બતાવે, સમજાવે અને પસ્તાવો જો કર્યા કરે તો છેલ્લે એ ટેવમાંથી છૂટી પણ જાય. પણ કૂણો ના થાય અને જૂઠ ને કપટ કરીને જાય તો ક્યારેય ના છૂટે. ઉપરથી કપટની ને જૂઠની નવી ગાંઠો બાંધે. એટલા માટે જ ભગવાને મનવચન-કાયાથી ચોરી નહીં કરું એવો નિયમ પાળવાનો કહ્યો હતો. જેથી કરીને ગમે ત્યારે એ ગાંઠ ઓગળી જાય.
મહીં તો જાતજાતની મનની ગાંઠો હોય - લોભની, માનની, કપટની, ક્રોધની, બધાયની હોય. લોભના કરતાં માનની ગાંઠ સારી. લોભની ગાંઠ તો મહા ખરાબ. ધણીને પોતાને ય ખબર ના પડે. જ્યારે માનની ગાંઠ તો સામાને દેખાઈ જાય. તે કો’કે ય કહી આપે કે “અલ્યા, શું આટલી છાતી કાઢીને ફરે છે ? શું અક્કડ થઈ ગયો છે ' એટલે માનની
