________________
આપ્તવાણી-૧
૨૧૩
૨૧૪
આપ્તવાણી-૧
રક્ષણ કરવા ક્રોધ છે. આ ચારેયને આધારે લોક જીવી રહ્યાં છે !
ક્રોધ-માન-માયા-લોભ બે જાતનાં : એક વાળી શકાય તેવાં - નિવાર્ય. બીજાં વાળી ના શકાય તેવાં – અનિવાર્ય ! દા.ત. કોઈની ઉપર ક્રોધ આવ્યો હોય તો તે અંદરને અંદર ફેરવી શકાય અને તેને શાંત કરી શકાય, તે વાળી શકાય તેવો ક્રોધ. આ સ્ટેજે પહોંચે તો વ્યવહાર ઘણો જ સુંદર થઈ જાય.
બીજા પ્રકારનો ક્રોધ તે વાળી ના શકાય. લાખ પ્રયત્ન કરે પણ કોઠી ફુટ્યા વગર રહે જ નહીં ! તે વાળી ના શકાય તેવો અનિવાર્ય ક્રોધ. આ ક્રોધ પોતાનું અહિત કરે ને સામાન્ય અહિત કરે.
ક્રોધ-માન કરતાં કપટ અને લોભની ગાંઠો ભારે. તે જલદી ના છૂટે. લોભને ગુનેગાર શાથી કહ્યો ? લોભ કર્યો એટલે બીજાનું લુંટી લેવાનો વિચાર કર્યો છે. આજવાના પાણીના બધા જ નળ એક જણ ખોલી નાખે તો બીજાને પાણી મળે કંઈ ?
શેઠની અને ઘરાકની દશા જુએ. શેઠને શાંત, ધીર, ગંભીર જુએ અને ઘરાકને બેબાકળો થયેલો, બૂમબરાડા પાડતો જુએ. તે ટોળામાં લોકો કહે કે, આ માણસનું જ ચસકી ગયું છે ! તે તેને જ ડામ દેતા જાય કે છાનોમાનો ઘેર જા. આવા મોટા શેઠ તે એવું કરતા હશે ? ને શેઠ મૂછોમાં હસતા હોય. તે શાથી ? કારણ તેમનો લોભ મનમાં તેમને કહે કે, “આ ગાંડિયો બૂમબરાડા પાડીને ચાલતો થશે, તેમાં મારું શું જવાનું છે ? મારા ખિસ્સામાં તો આઠ આના આવી ગયા ને ! તે લોભિયો ખરેખર જ્ઞાની જેવો જ દેખાય !
જ્યારે માનીને કોઇ કૈડકાવે તો તે ના હસે. તરત જ તેનો ક્રોધ ભભૂકી ઉઠે, પણ લોભિયાને ક્રોધ આવે નહીં.
ભગવાને કહ્યું, કે ક્રોધ અને માનને લીધે લોકોને દુઃખ થાય છે. માનને લીધે તિરસ્કાર થાય. માન પ્રગટ તિરસ્કાર કરે છે. ક્રોધ બળે ને બાળે. એનો ઉપાય ભગવાનનાં વાક્યો સાંભળીને લોકો કરવા ગયા. ક્રોધ ના કરાય, માને ના કરાય. તે ત્રિયોગ સાધના કરવા લાગ્યા. ત્રિયોગ સાધનાથી ક્રોધ-માને કંઇક ઓછાં થયા ને બુદ્ધિનો પ્રકાશ વધ્યો. બુદ્ધિનો પ્રકાશ વધવાથી લોભનું રક્ષણ કરવા કેપેટે વધાયું. ક્રોધ ને માન ભોળાં હોય. કોઈકેય બતાડનાર મળે, જ્યારે આ લોભ અને કપટ તો એવાં કે ધણીનેય ખબર ના પડે. એ તો પેઠા પછી નીકળવાનું નામ ના લે.
લોભિયો જ્યારે ક્રોધ કરે ? છેક છેલ્લી ઘડીએ જ્યારે મોટામાં મોટો લોભ હણાતો હોય ને કપટેય કામ ના કરતું હોય ત્યારે એ ક્રોધનો સહારો લે.
જભ્યો ત્યારથી જ લોભિયાનો લોભનો દોરો તૂટે જ નહીં. એક ક્ષણ પણ તેનો લોભ જાય નહીં. નિરંતર તેની જાગૃતિ લોભમાં ને લોભમાં જ હોય. માની તો બહાર નીકળે ત્યાંથી જ માનમાં ને મનમાં જ રહે. રસ્તામાંય જ્યાં જાય ત્યાં માનમાં જ અને પાછો આવે તોય માનમાં જ. પણ જો કોઇ અપમાન કરે ત્યાં તે ક્રોધ કરે.
મોક્ષે જતાં કોણ રખડાવે છે ? ક્રોધ, માન-માયા-લોભ, લોભનું રક્ષણ કરવા માટે કપટ છે, તે કપડું વેચતાં આંગળ (જેટલું) કાપી લે. માનનું
કપટ કપટ એટલે જેમ છે તેમ ન બોલવું તે ! મન-વચન અને કાયા ત્રણેયને સ્પર્શે છે ! સ્ત્રી જાતિમાં કપટ અને મોહના પરમાણુ વિશેષ હોય. પુરુષ જાતિમાં ક્રોધ અને માનના પરમાણુ વિશેષ હોય. જો કપટ અને મોહના પરમાણુઓ વિશેષ ખેંચાય, તો બીજો ભવ સ્ત્રીરૂપે આવે અને ક્રોધ અને માનના પરમાણુઓ વિશેષ ખેંચાય, તો બીજો ભવ પુરુષ રૂપે આવે.
સ્ત્રી જાતિ ભડકાટથી કપટ કરે છે. તેનાથી બહુ આવરણ આવે. મોહથી મૂર્છા વધે. પુરુષોને માન વધારે હોય. માનથી જાગૃતિ વધે. જેમ જેમ કપટ વધે તેમ તેમ મોહ વધતો જાય.
ક્રોધ-માન-માયા-લોભનો ખોરાક ક્રોધ-માન-માયા-લોભ નિરંતર પોતાનું જ ચોરી ખાય છે, પણ લોકોને સમજાતું નથી. આ ચારેયને જો ત્રણ વરસ ભૂખ્યાં રાખો તો તે
