________________
આપ્તવાણી-૧
૫
જગતના તમામ સબ્જેક્ટ્સનું જ્ઞાન હોય પણ તેમાં અહંકાર હોય તો તે સર્વ બુદ્ધિમાં સમાય. અહંકારી જ્ઞાન-બુદ્ધિજન્ય જ્ઞાન ક્યારે શૂન્ય થઈ જાય તેનો ભરોસો નહીં. ભલભલા બુદ્ધિશાળીઓ સંયોગોના સપાટામાં આવીને બુદ્ધુ થઈ ગયા. બુદ્ધિવાળો જ બુદ્ઘ થાય.
બુદ્ધિ એ તો ઈન્ડિરેક્ટ પ્રકાશ છે. અહંકારના મીડિયમ થ્રુ આવે છે. અહંકારના માધ્યમમાંથી આવે છે. દા.ત. સૂર્યનો પ્રકાશ છાપરામાંના કાણામાંથી આવી તકતા ઉપર (આરસા ઉપર) પડે અને તેમાંથી પાછું એળિયું પડે તેમ.
જ્યારે જ્ઞાન એ તો આત્માનો ડિરેક્ટ પ્રકાશ છે, ફુલ લાઈટ છે. જેમ છે તેમ દરઅસલ દેખાડે તે જ્ઞાન. બુદ્ધિ પર-પ્રકાશક છે, સ્વયં પ્રકાશક નથી. જ્યારે જ્ઞાન સ્વયં પ્રકાશક છે, પોતે સ્વયં જ્યોતિર્મય છે અને આખા બ્રહ્માંડને પ્રકાશિત કરી શકે તેટલી તેનામાં અનંત શક્તિ છે. દા.ત. સૂર્ય સ્વ-પર પ્રકાશક છે, જ્યારે ચંદ્ર પર-પ્રકાશક છે.
સંપૂર્ણ જ્ઞાનપ્રકાશ આગળ બુદ્ધિ એ તો સૂર્યની સામે દીવડા સમાન છે. અમારી પાસે સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રકાશ છે. તેથી બુદ્ધિ નામેય નહીં અમારામાં. અમે પોતે અબુધ છીએ. અમને એક કિનારે અબુધ પદ પ્રાપ્ત થયું ત્યાં સામે કિનારે સર્વજ્ઞ પદ આવીને ખડું થયું. અબુધ થાય તે જ સર્વજ્ઞ થઈ શકે.
અદ્વિત્તા પ્રકાર
બુદ્ધિના બે પ્રકાર ઃ (૧) સમ્યક્ બુદ્ધિ (૨) વિપરીત બુદ્ધિ.
(૧) સમ્યક્ બુદ્ધિ એટલે સવળીએ ચઢેલી બુદ્ધિ. સમકિત થયા પછી જ સમ્યક્ બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય. અને તે પછી સવળું જ દેખાડે. જેમ છે તેમ દેખાડે. કો'કને જ સમ્યક્ બુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય. (૨) વિપરીત બુદ્ધિ – જ્યાં સમ્યક્ બુદ્ધિનો અભાવ ત્યાં વિપરીત બુદ્ધિ અવશ્ય હોય જ. વિપરીત બુદ્ધિ એટલે મોક્ષ માટે વિપરીત. બુદ્ધિનો સ્વભાવ જ છે કે એવું દેખાડે કે જેથી કરીને સંસારના ને સંસારના જ પાયા મજબૂત થાય. ક્યારેય પણ મોક્ષે
આપ્તવાણી-૧
ના જવા દે તે વિપરીત બુદ્ધિ. બુદ્ધિ સંસારાનુગામી છે એટલે કે સંસારનું જ હિતાહિત રાખનારી છે, મોક્ષનું નહીં.
૮૬
જેમ જેમ બુદ્ધિ વધે તેમ તેમ બળાપો વધતો જાય. બે વરસના બાબાની મા મરણ પથારીએ હોય તો તેને કંઈ જ ના લાગે, હસતો-રમતો હોય. જ્યારે વીસ વરસનો છોકરો કેટલોય બળાપો કરતો હોય. તે બુદ્ધિ વધી તેમ બળાપો વધ્યો. આ મજૂરોને ક્યાંય ચિંતા નથી થતી. એ તો રોજ નિરાંતે ઊંધે છે. જ્યારે આ શેઠિયાઓ ચિંતા કર કર કરે છે. તે મૂઆ રાત્રેય નિરાંતે ઊંઘતા નથી. તે શાથી ? બુદ્ધિ વધી તેથી. બુદ્ધિની સામે બળાપો કાઉન્ટર વેઈટમાં જ હોય.
બુદ્ધિ હોય ત્યાં ‘હું કરું છું' એવો અહંકાર હોય જ અને તેથી જ ચિંતા રહ્યા કરે. ભગવાનથી તે જ વિખૂટા રાખે છે.
કૃષ્ણ ભગવાને બુદ્ધિને વ્યભિચારિણી કહી છે. એ તો સંસારમાં જ રખડાવી મારે છે, તેમ કહ્યું છે.
બુદ્ધિની જરૂર કેટલી ? જ્યાં સુધી જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું નથી ત્યાં સુધી બુદ્ધિની જરૂર ખરી. પણ તે કેટલી ? સંસારમાં પથરા નીચે આંગળી ફસાઈ ગઈ હોય તો તેને કળથી કાઢી લેવા પૂરતી જ અને ફરી આંગળી ના આવી જાય તેટલા પૂરતી જ બુદ્ધિ વપરાય. પૈસા કમાવા કે કોઈને છેતરવા બુદ્ધિ ના વપરાય. એ તો બહુ મોટું જોખમ કહેવાય.
લક્ષ્મી તો પુણ્યની આવે છે, બુદ્ધિ વાપરવાથી નથી આવતી. આ મિલ માલિકો ને શેઠિયાઓમાં છાંટોય બુદ્ધિ ના હોય પણ લક્ષ્મી ઢગલાબંધ આવતી હોય ને એમનો મુનિમ બુદ્ધિ વાપર વાપર કરે. ઈન્કમટેક્ષની ઓફિસમાં જાય ત્યારે સાહેબની ગાળોય મુનિમ જ ખાય, જ્યારે શેઠ તો લહેરથી ઊંઘતો હોય.
બુદ્ધિનો આશય
દરેક માણસને પોતાના ઘરમાં આનંદ આવે. ઝૂંપડાવાળાને બંગલામાં આનંદ ના આવે અને બંગલાવાળાને ઝૂંપડામાં આનંદ ના આવે. એનું
