________________
આપ્તવાણી-૧
૧૩
૧૦૪
આપ્તવાણી-૧
મેલ તો કાઢશે પણ પાછો પોતાનો મેલ મૂકતો જશે. તે સાબુનો મેલ કાઢવા પાછો ટીનોપોલ જોઈએ. તે ટીનોપોલ સાબુનો મેલ તો કાઢી આપે પણ પાછો પોતાનો મેલ મૂકતો જાય ! તે ઠેઠ સુધી એક મેલ સાફ કરનારી વસ્તુ પોતાનો મેલ સાફ થનાર વસ્તુ પર મૂકતી જ જાય. તેમ આ જગતના બધા જ રિલેટિવ ધર્મોમાં છે. જ્યાં સરવાળે શુદ્ધ કરાતા ચિત્ત ઉપર પણ છેલ્લે અશુદ્ધિ, મેલ રહે જ છે. સંપૂર્ણ શુદ્ધ તો તે જ કરી શકે કે જે સ્વયં સંપૂર્ણ શુદ્ધ, સવાંગ શુદ્ધ છે. માટે એવા જ્ઞાની પુરુષ જ કરી શકે. એટલા માટે તો દરેક શાસ્ત્ર છેવટે કહે છે કે, “તારે આત્મા પ્રાપ્ત કરવો હોય તો જ્ઞાની પાસે જા. તે જ શુદ્ધ આત્મા આપી શકે. અમારી પાસે તો ભેળસેળવાળો આત્મા છે, અશુદ્ધ આત્મા છે, જેની કંઈ જ કિંમત નથી.’
મોક્ષમાર્ગમાં મનને કશું જ કરવા જેવું નથી, માત્ર ચિત્તને જ શુદ્ધ કરવાનું છે. તો જ ઉકેલ આવે. કેટલાક સમજ્યા વગર મનની પાછળ પડે છે. તેને વશ કરવા જાય છે. તે તેમના વ્યુ પોઈન્ટથી બરોબર છે, પણ જો મોક્ષ જોઈતો હોય તો ફેક્ટ જાણવું પડશે અને ફેક્ટથી તે કમ્પ્લીટ રોંગ છે. શુદ્ધ ચિત્ત થયા પછી મનની સાથે કંઈ જ લેવા-દેવા નથી રહેતી. શુદ્ધ ચિત્ત પછી તો મનની ફિલ્મ જોયા કરે છે.
આ જગતમાં મનને રોકવાનાં સ્થાન છે પણ ચિત્તને રોકવાનાં સ્થાન નથી. આ પાનાં, પ્લેઈંગ કાર્ડસ્ રમે છે તે શું છે ? એમાં શું સુખ છે ? તે ચિત્તને રોકવાનું સ્થાન તેઓએ ઊભું કર્યું છે. પણ પાનાં રમવા જેવામાં ચિત્તને રોકવું તે સ્લીપીંગ છે અને પછી ધીમે ધીમે વધારે ને વધારે સ્લીપ થતા જ જાય. પણ પાનાંમાંય ચિત્તને કેટલી વાર રોકે ? અને શું એ પણ અંતે અસુખ ઉત્પન્ન નથી કરતું ?
ચિત્ત જ પોતાની ગમતી જગ્યાએ અને ભયની જગ્યાએ વિશેષ ભટકે છે. બપોરે રૂમમાં સાપ જોયો હોય તો સૂતી વખતે પણ સાપ યાદ આવે. ચિત્તને ભય લાગે છે ત્યારે ત્યાંનું ત્યાં જ જાય છે. જડ પણ નહીં અને ચેતન પણ નહીં એવું મિશ્ર ચેતન-અશુદ્ધ ચિત્ત જ્યાં ગમે ત્યાં ભટકે છે. ટિકિટ વગરનું ભટકવાનું છે, માટે ભટકે છે. ટિકિટ હોત તો સારું. તો ચિત્ત ભટકત જ નહીં !
ચિત્ત ઉપરથી ચેતન થયું છે. શુદ્ધ જ્ઞાન + શુદ્ધ દર્શન = શુદ્ધ ચેતન.
પૂર્વે જે જે પર્યાયોનું ખૂબ જ વેદન કર્યું હોય તે અત્યારે વધારે આવે. ત્યારે ચિત્ત ત્યાં ચોંટી રહે, કલાકોના કલાકો રહે, ગુંદાણા જાય. ત્યાં આગળ બહુ ભારે બીજ પડે. જે પર્યાયો પાતળા થઈ ગયા, તે પર્યાયોની ચોંટ ચિત્તને વધારે ના રહે. ચોંટે ને છૂટું જ પડી જાય.
જ્ઞાન અને દર્શનને ભેગું બોલવું હોય તો ચિત્ત બોલવું પડે. ચિત્ત નાશવંત વસ્તુઓ જ દેખાડે. જ્યાં જ્યાં વાસના લાગે ત્યાં ચિત્ત ભટકે. જેટલું જ્ઞાન હોય તેટલું દેખાય અને દર્શન હોય તેટલું ભાંભરું (ઝાંખું) દેખાય. જ્ઞાનથી એક્ઝક્ટ દેખાય.
આ મંદિરમાં મૂર્તિના દર્શન કરતી વખતે મહીંના સંયોગો જેવા કે મનનાં પરિણામ, ચિત્તવૃત્તિની સ્થિતિ, એના પ્રમાણે ફેરફાર દેખાય. દા.ત. પહેલા કલાકે અમુક જાતનાં દર્શન થાય, બીજા કલાકે અમુક જાતનાં દર્શન થાય. બહારના અને અંદરના એવિડન્સ જેવા ભેગા થાય તેવાં દર્શન થાય. મૂર્તિની સામેથી પ્રકાશ આવતો હોય તો જુદાં થાય, બાજુએથી આવતો હોય તો જુદાં થાય. જ્ઞાનીપુરુષનું મુખારવિંદ તો એકસરખું જ હોય પણ તમારાં મનનાં પરિણામ કે ચિત્તવૃત્તિની ચંચળતાના આધારે જુદું દેખાય. જ્ઞાની પુરુષનાં તો એક જ રીતે દર્શન કરવાનાં હોય.
ચિત પ્રસન્નતા આનંદઘનજી મહારાજ શું કહે છે ? આખા જગતના ભાવાભાવ જેના ગયા છે એવા વીતરાગ ભગવાન ત્રષભદેવની મૂર્તિના દર્શન કરે છે, તે તેમને મૂર્તિ હસતી દેખાય છે. આંખ તો કાચની છે. એ કેવી રીતે હસતી દેખાય છે ? દેખાય. કારણ કે એમની પોતાની ચિત્તવૃત્તિ, પોતાની ચૈતન્ય શક્તિ એમાં પરોવી છે. તેથી હસતા દેખાય છે. આને ચિત્ત પ્રસન્નતા કહેવાય. જ્યાં સંપૂર્ણ કપટભાવ ઊડી ગયો હોય ત્યાં ચિત્ત પ્રસન્નતા રહે. ચિત્ત પ્રસન્નતા અને કપટ એ બેનો ગુણાકાર ના થાય, કબીર સાહેબ શું કહેતા કે,
‘મેં જાનું હરિ દૂર હૈ, હરિ હદય કે માંહી, આડી ત્રાટી કપટ કી, તારું દિસત નાહીં.”
