Book Title: Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
सुघाटीका स्था०१० सू० ५२ दशविधसंख्यनिस्वरूपनिरूपणम् ५६३ संकलितादिकमानीयते तद् यावत्तावत्संख्यानमुच्यते । तदुदाहरणं यथा
" गच्छो वाञ्छाभ्यस्तो, वाञ्छयुतोगच्छसंगुणः कार्यः।।
द्विगुणीकृतवान्छहते, वदन्ति संकलितमचार्याः ॥१॥" इति ।
अयं भावः-गच्छोऽत्र दशसंख्यको ग्राह्यः । स दश संख्यको गच्छो वाञ्छा. भ्यस्तः-बाच्छया यथेष्टेन गुणकारेण अष्ट संख्यकेन अभ्यस्त =गुणितः सन्जातो. ऽशीतिसंख्यकः । स पुनः वाञ्छायुतः गुणकारयुतः कार्यः । ततोऽष्टाशीतिः । ततो गच्छेन-दशभिः संगुणः--गुणनं कर्त्तव्यम् । ततो जातानि अष्टाशीत्यधिकानि अष्टौ शतानि । ततो द्विगुणीकृतगुणकारेण अर्थात् षोडशभिर्भागो देयः । ततो लब्धा पञ्चपञ्चाशदिति । पञ्चपञ्चाशदिति तु दशानां संकलितम् । इदं च पाटीगणितत्वेन प्रसिद्धमिति ॥ ६ ॥ तथा-वर्ग:वर्गसंख्यानम् । यथा द्वयोर्वर्गश्चत्वारः, आदि लाया जाता है वह यावत्तावत्संख्यात कहा जाता है इसका उदाहरण इस प्रकार से है-"गच्छो वाञ्छाभ्यस्तो ' इत्यादि।
इसका भाव ऐसा है-यहां गच्छसे १० लेना और वाञ्छासे ८ लेना १० गच्छको वाञ्छा ८ से अभ्यस्त-गुणित करने पर ८० आते हैं अब पुनः इस ८० में वाञ्छाको जोड़ देना चाहिये तब ८८ हो जाते हैं । अब ८८ को गच्छ १० से गुणा करने पर ८८० हो जाते हैं। अब ८८० में गुणाकार ८ को द्विगुणित करके उसका भाग देना चाहिये तब ५५ लब्ध आये इस तरह १० का संकलित ५५ हुआ यह संकलित पाटी गणित रूपसे प्रसिद्ध है ६ वर्गका नाम वर्ग है जैसे दोका वर्ग ४ होता संदित (AVAL) सावी वी तेनु नाम “ यावत्तापत्" सध्या छे. तेनु નીચે પ્રમાણે ઉદાહરણ આપવામાં આવ્યું છે–
“ गच्छो वाञ्छाभ्यस्ता" त्याहि
या सूत्राने! भावार्थ नीचे प्रमाणे छे-मडी 'गच्छ” मा ५६ १० नु पाय छ भने “ वाञ्छा" ५६ ८नु पाय छे ॥२७ने वांछ। (१० ने ૮ વડે ) ગુણવાથી ૮૦ આવે છે. ત્યારબાદ ૮૦ માં વાંછા (આઠ) ઉમેરવાથી ૮૮ આવે છે. હવે તે ૮૮ ને ગ૭ (૧૦) વડે ગુણતા ૮૮૦ આવે છે. તે गुणा२२ (८८०) ने सभी छ। (२४ ८ = १६) मावाथी ५५ मावी જાય છે. આ રીતે સંકલિત પપ થયે આ પદ્ધતિનું બીજુ નામ સંકલિત પાટી ગણિત છે.
વર્ગ ગણિત : કઈ પણ રકમને એજ રકમ વડે ગુણવાથી તેને વર્ગ આવે છે જેમ કે બે વર્ગ ૪ અને ૩ને વગ ૯ થાય છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
